Fréttablaðið - 22.10.2011, Blaðsíða 16

16 22. október 2011 LAUGARDAGUR
Barátta fyrir launajafnrétti kynjanna á sér langa sögu,
oft þyrnum stráða. Ég fer þó ekki
lengra aftur í tímann en hálfa öld,
til að rifja upp þegar Alþingi sam-
þykkti árið 1961 lög um launajöfn-
uð kvenna og karla. Laun kvenna
skyldu hækka í áföngum til jafns
við laun karla fyrir sömu störf
í almennri verkakvennavinnu,
verksmiðjuvinnu og verslunar- og
skrifstofuvinnu, fyrst með hækk-
un um 1/6 hluta launamismunar-
ins og síðan árlega þar til fullum
launajöfnuði væri náð árið 1967.
Frumvarpshöfundar voru
ómyrkir í máli og skrifuðu í
greinar gerð að barátta fyrir
launajafnrétti kynja væri barátta
fyrir fullkomlega jöfnum mann-
réttindum: „Þegar endanlegur
sigur hefur unnizt í þessari bar-
áttu, er jafnréttisbaráttunni lokið,
því að á öðrum sviðum mannrétt-
inda hafa konur fyrir löngu öðlazt
sama rétt og karlar.“
Óhætt er að segja að sínum
augum lítur hver silfrið. Í greinar-
gerðinni var vísað til fullgilding-
ar Íslands á jafnlaunasamþykkt
Alþjóðavinnumálastofnunarinnar
sem fól í sér regluna um jöfn
laun karla og kvenna fyrir
jafnverðmæt störf. Var þetta sagt
allt of flókið því sífellt þyrfti að
leggja mat á verðmæti marg-
breytilegra starfa karla og kvenna
og um það myndu eflaust rísa deil-
ur: „Þetta frumvarp grundvallast
því á reglunni um sömu laun fyrir
sams konar störf, en hafnar að
leysa málið á hinum flókna og
ófullnægjandi grundvelli reglunn-
ar um sömu laun karla og kvenna
fyrir jafnverðmæt störf.“
Með setningu jafnréttislaga
1976 var loks kveðið á um sömu
laun og sömu kjör kvenna og karla
fyrir jafnverðmæt og sambærileg
störf.
Samt er launamisrétti enn stað-
reynd. Nýleg könnun VR sýnir
15,3% mun á heildarlaunum karla
og kvenna og kynbundinn launa-
mun sem nemur 10,6%, þ.e. sá
munur sem ekki á sér aðra skýr-
ingu en kynferði launamanns.
Könnun SFR árið 2011 sýnir að
heildarlaun kvenna í fullu starfi
eru 24% lægri en hjá körlum
og kynbundinn launamunur í
félaginu mælist 13,2%.
Margt býr í þokunni
Það er almennt viðurkennt að
launajafnrétti kynja sé eitt brýn-
asta jafnréttismál samfélagsins.
Lagalegri fyrirstöðu hefur fyrir
löngu verið útrýmt en augljós-
lega þarf margt fleira að koma
til. Viðhorf skipta miklu máli um
árangur, jafnt viðhorf karla og
kvenna. Viðhorfum er erfitt að
breyta en hægt er að styðja við og
flýta fyrir viðhorfsbreytingum
með ýmsum aðgerðum.
Miklu skiptir að varpa ljósi á
misréttið sem er fyrir hendi með
reglulegri upplýsingagjöf. Þetta er
gert varðandi kynbundinn launa-
mun, hlutföll kynja í nefndum,
ráðum, stjórnum og stjórnunar-
stöðum, þátttöku kynja í stjórn-
málum o.fl.
Hægt er að beita stjórnvalds-
aðgerðum þar sem augljóst er
að annað kynið ber skarðan hlut
frá borði. Þetta hefur til dæmis
verið gert með lagasetningu um
hlutfall kynja í nefndum, ráðum
og stjórnum hins opinbera og
nýlegri löggjöf um kynjahlutföll í
stjórnum hlutafélaga.
Launaákvarðanir þurfa að vera
réttlátar, gegnsæjar og málefna-
legar. Með nýjum jafnréttislögum
árið 2008 var lögfest ákvæði um
að starfsfólki sé alltaf heimilt að
skýra frá launakjörum sínum ef
það kýs svo. Þar með er launa-
greiðendum óheimilt að gera ráðn-
ingarsamninga sem kveða á um
launaleynd. Þetta skiptir máli, því
margt býr í þokunni og þar hefur
kynbundinn launamunur þrifist
vel í gegnum tíðina.
Ráðherranefnd um jafnrétti
kynja hefur lýst áhyggjum sínum
af því hve treglega gengur að
vinna bug á launamun kynja.
Nefndin samþykkti því fyrir
skömmu að gerð yrði áætlun með
tímasettum aðgerðum til að draga
úr launamisrétti kynja og á hún
að liggja fyrir um næstu áramót.
Framkvæmdanefnd hefur verið
falið að vinna verkið undir for-
mennsku velferðarráðuneytisins
ásamt fulltrúum forsætis-, fjár-
mála- og innanríkisráðuneytis og
Jafnréttisstofu. Eðli málsins sam-
kvæmt ber henni að hafa samráð
við aðila vinnumarkaðarins auk
þess sem henni er heimilt að kalla
sérfræðinga til aðstoðar eftir
þörfum.
Við náum árangri
Jafnréttisbaráttunni verður seint
lokið að fullu, þrátt fyrir bjart-
sýni þeirra sem settu lögin um
launajöfnuð árið 1961. Okkur
miðar þó áfram, hægt en örugg-
lega. Fjölmargir þættir vinna
saman, hvort sem litið er til
menntunar kvenna, aukinnar
þátttöku þeirra í stjórnmálum,
atvinnulífi og ýmsum áhrifa-
stöðum í samfélaginu. Með ein-
beittum vilja stjórnvalda og
virkri þátttöku aðila vinnumark-
aðarins jafnt sem almennings
náum við árangri þar sem jafn-
rétti kynjanna á öllum sviðum
samfélagsins verður körlum og
konum eðlilegt og sjálfsagt, jafnt
í fjölskyldulífi, atvinnulífi sem
öllum öðrum sviðum mannlífsins.
Hægt er að beita stjórnvaldsaðgerðum
þar sem augljóst er að annað kynið ber
skarðan hlut frá borði.
Fréttablaðið og Vísir hvetja lesendur til að leggja orð í belg um málefni líð-
andi stundar. Greinar og bréf skulu vera stutt og gagnorð, að hámarki um
4.500 tölvuslög með bilum. Aðeins er tekið við yfirlesnum og villulausum
texta. Greinahöfundar eru beðnir að hafa í huga að því styttri sem greinin
er, þeim mun líklegra er að hún fái skjóta birtingu.
Eingöngu er tekið við raunverulegum umræðugreinum, en ekki greinum
sem eru fyrst og fremst kynning á til dæmis fyrirtæki eða félagasamtök-
um, ráðstefnu eða átaki. Tekið er á móti efni á netfanginu greinar@fretta-
bladid.is eða á vefsíðu Vísis, þar sem finna má nánari leiðbeiningar. Ritstjórn
ákveður hvort efni birtist í Fréttablaðinu eða á Vísi eða í báðum miðlum
að hluta eða í heild. Áskilinn er réttur til leiðréttinga og til að stytta efni.
Sendið okkur línu
Nú í vikunni opnaði Reykjavíkur-borg vefinn betrireykjavik.is.
Betri Reykjavík er byltingar-
kennd nýjung sem mun styrkja
íbúalýðræði í Reykjavík svo um
munar. Hér er á ferðinni stórkost-
legur samráðsvettvangur. Á Betri
Reykjavík mun fólk geta haft miklu
meiri áhrif á umhverfi sitt, þjón-
ustu og framkvæmdir í Reykjavík
en verið hefur.
Betri Reykjavík er vettvangur
þar sem íbúar geta sett fram hug-
myndir sínar og röksemdir um
framkvæmdir og þá margvíslegu
þjónustu sem Reykjavíkurborg
veitir.
Vefurinn mun snerta flesta þætti
þess hvernig stjórnsýsla borgarinn-
ar og stjórnmálamenn vinna með
hugmyndir og tillögur borgarbúa
sem snúa að því að bæta þjónustuna
og gera borgina enn betri en hún er.
Borgarbúar geta átt samræður
um hugmyndir á vefnum, stutt þær
eða hafnað eftir atvikum og gert
að sínum. Allt verður þetta opið
og sýnilegt á Betri Reykjavík þar
sem fram fer lifandi umræða um
málefni borgarinnar. Ætti enginn
Reykvíkingur að láta vefinn fram
hjá sér fara.
Góðar hugmyndir eru gulls ígildi
en þær eru lítils virði ef enginn
tekur mark á þeim eða fjallar um
þær af ábyrgum hætti. Mesta bylt-
ingin sem felst í þessum nýja vef
er sú að Reykjavíkurborg skuld-
bindur sig til að fjalla formlega um
þær hugmyndir sem fólkið kýs að
styðja á Betri Reykjavík.
Í hverjum mánuði munu hug-
myndir fólksins verða teknar af
Betri Reykjavík til afgreiðslu í
fagráðum Reykjavíkur borgar.
Fimm efstu hugmyndirnar í hverj-
um málaflokki verða teknar fyrir
og þeim svarað eins fljótt og
auðið er. Verða svörin birt á Betri
Reykjavík. Ferli og afgreiðsla fag-
ráðanna á hugmyndum verður sem
sagt öllum sýnilegt á einum stað.
Þeir sem setja inn hugmyndir
sem teknar verða til afgreiðslu af
stjórnsýslu borgarinnar munu fá
tilkynningar um það í tölvupósti.
Við höfum áður prófað svona
vef til að kalla eftir hugmyndum
frá Reykvíkingum. Hugmyndavef-
ur, með sama nafni, var opnaður í
kringum sveitarstjórnarkosningar
2010. Hann virkaði einstaklega vel.
Yfir 25.000 manns notfærðu sér
þann vef og ótal góðar hugmynd-
ir komu fram. Svo mikil virkni á
lýðræðisvef þykir svo merkileg
erlendis að Íbúar Sjálfseignar-
stofnun, fyrirtækið sem þróaði
vefinn í samstarfi við Reykjavík-
urborg, hefur þegar hlotið heims-
þekkt lýðræðisverðlaun, The World
e-Democracy Awards.
Margar hugmyndir sem komu
fram á gamla vefnum eru nú þegar
orðnar að veruleika í Reykjavík.
Má þar nefna sumarlokanir á
götum í miðborginni, lokun Austur-
strætis fyrir bílaumferð, að kalla
Miklatún Klambratún að nýju, að
nýta metan meira, að hefja rann-
sókn á stjórnun og starfsemi Orku-
veitu Reykjavíkur fyrir hrun, að
hækka fjárhagsaðstoð Reykja-
víkurborgar og fjölmargt fleira.
Sumt er enn í vinnslu enda þarf að
útfæra góðar hugmyndir vel.
Hugmyndir sem eiga uppruna
sinn á Betri Reykjavík verða ætíð
kynntar sem lýðsprottnar hug-
myndir. Enginn mun eiga hug-
myndirnar á vefnum nema fólkið
í Reykjavík sem hefur stutt þær
þannig að þær nái fram að ganga í
stjórnkerfi Reykjavíkurborgar.
Sannfæring mín er sú að Betri
Reykjavík geti orðið lýðræði á
Íslandi til mikils framdráttar.
Vefurinn er í raun einstök tilraun
til að gefa fólkinu meira vægi við
stjórnun sveitarfélags – gefa því
alvöru tækifæri til að láta rödd sína
heyrast.
Þegar er farið að huga að því að
þróa vefinn enn frekar svo hægt
verði að bjóða upp á beinar raf-
rænar kosningar um einstök mál
þar sem notast er við rafræn skil-
ríki eða önnur áreiðanlegri auð-
kenni. Það mun verða bylting í
beinu lýðræði á Íslandi og þótt
víðar væri leitað.
Ég vil eindregið hvetja alla Reyk-
víkinga til að nota þetta frábæra
lýðræðistæki sem Betri Reykjavík
er. Vefurinn er einstaklega hrað-
virkur og einfaldur í notkun. Komið
með góðar og gagnlegar hugmyndir
sem Reykjavíkurborg getur skoðað
af fullri alvöru og framkvæmt eftir
efnum og aðstæðum hverju sinni.
Að sjálfsögðu munum við aldrei
geta gert allt sem fyrir okkur er
lagt. Það vitum við öll. Ég mun
hins vegar leggja mitt lóð á vogar-
skálarnar til þess að gagnlegar
hugmyndir af Betri Reykjavík nái
fram að ganga.
Takið þátt og njótið vel.
Betri Reykjavík fyrir fólkið Launajafnrétti
kynjanna –
barátta í hálfa öld
Lýðræði
Jón Gnarr
Kristinsson
borgarstjóri
Hugmyndir sem
eiga uppruna sinn
á Betri Reykjavík verða
ætíð kynntar sem lýð-
sprottnar hugmyndir.
Jafnrétti
Guðbjartur
Hannesson
velferðarráðherra