Ný saga - 01.01.2000, Blaðsíða 32

Rósa Magnúsdóttir
Margir mennta-
og listamenn
léðu málstað
Sovétmanna
krafta sína, eins
og t.d. Halldór
Kiljan Laxness
sem var einn
helsti áróðurs-
maður þeirra í
augum Banda-
ríkjamanna
Mynd 1.
Istensk-ameríska
félagið var stofnað
að frumkvæði
Ragnars Ólafssonar
tögfræðings árið
1940. Hann varum
árabil i stjórn Máls
og menningar og
sinnti lögfræðistörf-
um fyrir Rússa.
Síðar varð hann
virkur féiagsmaður
ÍMlR.
*
Menningartengsl Islands og
Bandaríkjanna
Samskipti Islendinga og Bandaríkjamanna
voru afar lítil á fyrri hluta þessarar aldar.
Bandaríkjamenn sýndu íslandi ekki mikinn
áhuga fyrr en seinni heimsstyrjöldin braust út
en sökum hernaðarmikilvægis íslands setlu
þeir sér það grundvallarmarkið að tryggja sér
varanlega hernaðaraðstöðu að stríði loknu.
Flestir íslendingar voru fylgjandi samvinnu
við Vesturveldin og gerðu sér grein fyrir mik-
ilvægri legu landsins en áttu þó erfitt með aö
samþykkja að láta af hendi landsvæði í skipt-
um fyrir varnir. íslendingum þótti nýfengnu
sjálfstæði ógnað með slíkum skuldbindingum
og andstaða við dvöl erlends herliðs hér á
landi var á engan hátt bundin við sósíalista.1
Bandaríkjamenn höfðu til mikils að vinna að
viðhalda pólitískum og efnahagslegum stöð-
ugleika hér á landi. Þeir geröu sér fljótlega
grein fyrir því að til að ná þeim markmiðum
þyrftu þeir að hafa sig alla við og beita skipu-
lagðri upplýsingarstarfsemi. Það olli Banda-
ríkjamönnum áhyggjum hversu mikil vinstri
slagsíða var hjá helstu menntamönnum þjóð-
arinnar, enda nutu þeir mikillar þjóðfélags-
virðingar. Margir mennta- og listamenn léðu
málstað Sovétmanna krafta sína, eins og t.d.
Halldór Kiljan Laxness sem var einn helsti
áróðursmaður þeirra í augum Bandaríkja-
manna.2 Islenskir sósíalistar samsömuðu sig
ætíð Ráðstjórnarríkjunum og höfðu náin
samskipti við skoðanabræður sína og -systur í
austurvegi. Borgaralega sinnaðir menn í sam-
félaginu áltu ekki í eins beinum samskiptum
við Bandaríkin. Hugur þeirra beindist meir
að Norðurlöndum og Bretlandi, en eftir því
sem samskiptin við Bandaríkin jukust varð
nokkur breyting hér á og stofnað var til gagn-
kvæmra menningartengsla.
Upphaf menningarsamskipta íslands og
Bandaríkjanna ntá rekja til slofnunar íslensk-
ameríska félagsins hinn 8. janúar 1940. Þaö
var stofnað að frumkvæði Ragnars Ólafsson-
ar lögfræðings, en hann hafði verið við nám í
New York veturinn 1938-39. Þar kynntist
hann starfsemi The American-Scandinavian
Foundation (ASF) er var stofnað áriö 1910
með það að markmiði að sluðla að tvíhliða
menningartengslum Bandaríkjanna og Norð-
urlanda.3 Islensk-ameríska félagið varð þegar
deild í ASF en markmið ASF var að nota
menningar- og menntaskipti til að efla stjórn-
mála- og vináttutengsl, en það þótti nýstárleg
aðl'erð í samskiptum þjóða.4
Sigurður Nordal var fyrsti formaður ís-
lensk-ameríska félagsins en í stjórn sálu m.a.
Thor Thors, Asgeir Ásgeirsson, síðar forseti,
Jónas Jónsson frá Hriflu og Ragnar Ólafsson.
Íslensk-ameríska félagiö hafði að megin-
markmiði að greiða götu íslendinga til náms í
Bandaríkjunum. Einnig skyldi félagið vera
vettvangur félagslegra samskipta íslendinga
og Bandaríkjamanna búsettra á íslandi og
stuðla að auknu samstarfi þjóðanna á sviði
viðskipla- og menningarmála.5 íslensk-amer-
íska félagið lá þó í dvala l'rá árinu 1941 og hélt
ekki fund um sjö ára skeið. Fáir Islendingar
höfðu haft bein kynni af Bandaríkjunum þeg-
ar félagið var stofnað og var starfið þar af
leiðandi takmarkað.6
Kynni Islendinga og Bandaríkjamanna juk-
ust mjög á stríðsárunum, bæði vegna fjölda
bandarískra hermanna í landinu og einnig
ferðuðust íslendingar í auknum mæli til
Bandaríkjanna. íslendingar fóru ýmissa er-
inda vestur um haf en allflestir til náms eða í
viðskiptaerindum. El'tir styrjöldina skapaöist
því betri grundvöllur fyrir menningar- og við-
skiptalelag íslendinga og Bandaríkjamanna
hér á landi en áður.7
Félagið var þó ekki endurreist að l'rum-
kvæði Islendinga heldur Bandaríkjamanna.
Upplýsingaþjónusta Bandaríkjanna á íslandi
leit á það sem sitt helsta afrek árið 1948 að
hafa endurreist Íslensk-ameríska lélagið,
enda þurfti mikið til. Það tók starfsmenn
Upplýsingaþjónustunnar eitt ár að sannfæra
Sigurö Nordal um nauðsyn þess aö endur-
reisa félagið og það tókst loks í september
1948, en þá var kallaður saman endurreisnar-
fundur í Islensk-ameríska lélaginu. Forseli
ASF, Lithgow Osborne, hafði þá ritað upplýs-
ingafulltrúa Bandaríkjanna brél’ þar sem
hann lýsti óánægju sinni með framtaksleysi
Islensk-ameríska félagsins og þá staðreynd að
einn stjórnarmanna væri kommúnisti.8 Senni-
lega liafa Bandaríkjamenn haft horn í síðu
Ragnars Ólafssonar en hann tók sæti í stjórn
30