Ný saga - 01.01.2000, Blaðsíða 58

Torfi H. Tulinius
Það nægði
ekki að vera
goði og hafa
ríflegt fé milli
handa til að
vera höfðingi.
Það varð að
rísa undir
þeirri nafnbót
að bækur og bókmenning hafi haft nokkra fé-
lagslega þýðingu. Freistandi er að líta svo á að
bókleg iðja af því tagi sem Snorri slundaði
hafi verið talin til verðmæta og hluti af því fé-
lagslega auðmagni sem keppt var um í samfé-
lagi Sturlungaaldar. I víðara skilningi virðist
mcnningariðja og menningarleg færni ýmiss
konar hafa skipt verulegu máli fyrir höfðingja
og verður nú reynt að draga upp lauslega
mynd af því menningarauðmagni sem gat
komið sér vel fyrir þá.
Það nægði ekki að vera goði og hal'a ríflegt
fé milli handa til að vera höfðingi. Það varð
að rísa undir þeirri nafnbót. Þá var ekki held-
ur nóg að hafa meðfædda hæfileika heldur
þurfti að búa yfir ýmiss konar færni, eins og
kemur fram í heimildum þegar sagt er um
unga menn að þeir séu „líklegir til höfðingja“
eða „til þess færir að hafa mannaforráð'1.47
Færnin sem höfðingjanum var nauðsynleg til
að tryggja sér traust og fylgi þingmanna sinna
var í víðum skilningi menningarleg.
Fföfðingi varð að geta kvatt upp herflokk
og stýrt honum lil sigurs. Til hins l'yrra þurfti
sambland af ákveðni og lagni, sem menn urðu
að læra að beita rétt, því vafalausl hefur ekki
alltaf verið auðvelt að fá þingmenn til að fara
frá búum sínum til að taka þátt í herförum, þó
þeim bæri skylda til þess. Til hins síðara þurfti
hernaðartækni og leikur lítill vafi á því að
höfðingjasynir hafi verið látnir nema hana í
uppvexti. Heimildirnar gefa í skyn að fylgst sé
með því hversu mikið menn hafa þessa tækni
á valdi sínu og er það vísbending um að hún
hafi verið færni sem mönnum var talin til
tekna.48
Af öðru tagi var lagaþekkingin og kunn-
átta til þess að beila henni. Hún var e.t.v. enn
mikilvægari fyrir höfðingja en hermennskan,
því deilur sem þeir áttu í voru oftar útkljáðar
með lögum en vopnum. Hér benda heimild-
irnar einnig til þess að höfðingjasynir hal'i
verið látnir nema lög á unga aldri.49 Laga-
kunnátta hefur ekki aðeins haft hagnýtl gildi,
heldur einnig fært þeim sem hana höfðu
nokkra virðingu, þ.e. táknrænt auðmagn.
Æðsla virðingarstaða sem slík þekking gat
fært manni var lögsögumannsembætlið en
ýmislegt bendir til þess að það hafi þótt eftir-
sóknarverðara en áður þegar komið var fram
á 13. öld, því allan fyrri helming aldarinnar
skiptast voldugustu ættirnar, Haukdælir og
Sturlungar, á um að hafa lögsögn.50 Snorri
var lögsögumaður um margra ára skeið, en
líklegt má þykja að lögsögnin hafi verið el'tir-
sótt vegna þess að henni fylgdu völd, völd
sem eru táknræn en byggja einnig á mennt-
un.51 Lagaþekking er því dæmi um menning-
arauðmagn sem gefur af sér táknrænt auð-
magn.52
Mikilvægt var l'yrir höfðingja að hafa golt
vald á töluðu máli og er þess oft getið þegar
þeim er lýst.53 Að kunna að koma l'yrir sig
orði gat einnig haft áhrif á það hvernig mönn-
um reiddi af í samkeppninni um virðingu.54
Hér er vert að geta skáldskapar sérstaklega,
en sú iðja Snorra er síður en svo sérstök fyrir
mann úr hans þjóðfélagShópi, þar sem liæfi-
leikar á þessu sviði virðast almennt hal'a ver-
ið vel metnir hjá höl'ðingjum.55 Enn sem kom-
ið er hefur ekki verið gerð tæmandi rannsókn
á félagslegu hlutverki skáldskapar í íslensku
samfélagi á 13. öld.56 Hvað viðkemur höfð-
ingjunum, virðist þó næsla víst að það hafi
verið bæði mikið og margbreytilegt. Þegar
stórviðburðir eiga sér stað er t.d. algengt að
vísur fari milli höfðingja. Snorri lætur bera
Þórði kakala Sighvatssyni vísu eftir fall föður
hans og bræðra á Örlygsstöðum, en úr henni
má lesa hvatningu um að Slurlungar snúi
bökum saman í mótlætinu.57 Eftir Sauðafells-
för má segja að vísurnar fljúgi milli höfð-
ingjasetranna og koma þar fram ýmsar skoð-
anir á atburðinum. Hæðst er að Þorvaldsson-
um l'yrir að vega gamla konu, Þorbjörgu Ysju.
í öðrum vísum er Snorri sakaður um að lial'a
verið með þeint í ráðum um aðförina og er
átalinn l'yrir að hafa haft svo voveiflegan at-
burð í flimtingum.58 Einnig gat höfðingi sagt
hug sinn með öðrum og beittara hætti en í
venjulegu tali með tvíræðri vísu þar sem vísað
er til heiðinnar goðal'ræði. Dæmi um þetta er
vísa Sturlu Þórðarsonar þar sem Gissuri Þor-
valdssyni er líkt við Óðinn.59
Svo virðist sem íslenskir höfðingjar á fyrri
hluta 13. aldar hal'i l'arið að fyrirmynd erlendra
fyrirmanna og laðað til sín skáld sem ortu um
þá, og mun þetta hafa verið leið fyrir liöfð-
ingja lil að auka eigin orðstír.60 Þó er mikil-
vægara að skáldskapur af þessu tagi virðist