Ný saga - 01.01.2000, Blaðsíða 20

Karl Grönvold
Mynd 4.
Árið 1936 kynntist
Hákon Bjarnason
Sigurði Þórarinssyni
og bauð honum
með sér í ferðir.
Hákon var í sifetid-
um ferðum um
landið, því auk þess
að gegna starfi skóg-
ræktarstjóra var
hann framkvæmda-
stjóri við mæðiveiki-
varnir 1937-41.
Það varð Sigurði
til mikils ávinnings
að fá tækifæri til að
ferðast um landið
og kynnast ösku-
lögum í jarðvegi.
Myndin er tekin á
sunnanverðri
Sprengisandsleið
sumarið 1938.
uð í efnasamsetningu. Basísku öskulögin i'rá
Kötlu er liltölulega auðvell að rekja til eld-
stöðvarinnar en ennþá er ekki unnt að greina
í sundur einstök lög af' eí'nagreininguni einum
saman.
Það er því nauðsynlegt að þekkja sem best
gossöguna eins og hún er lesin úr öskulögum
í jarðvegssniðum og sludd sögulegum heim-
ildum þar sem slíkt er i'yrir hendi. Uppbygg-
ing slíks öskulagatímatals er þó ekki einföld
því öskugos standa jai'nan stutt og ríkjandi
vindur ræður mestu um dreifingu þeirra.
Hvergi finnast öll öskulögin í einu jarðvegs-
sniði en með því að nota þau öskulög sem víð-
ast hafa dreifst sem leiðarlög má byggja upp
nánast samfellt öskulagatímatal. Sigurður
Þórarinsson lagði fyrst grunninn að slíku
tímatali en Guðrún Larsen hel'ur síðan stór-
lega bætl það þannig að ólíklegl er að nokk-
uð að ráði vanti þar í. Þessar rannsóknir sýna,
svo varla verður um villst, að ekki er nema
eitt tvílitt öskulag frá níundu öld - nefnilega
Landnámslagið.9 Lengi vel var ekki vitað ná-
kvæmilega hver upptökin væru þó Ijóst væri
að þau væru við Torfajökulssvæðiö en nú hef-
ur Guðrún sýnt fram á að Ijósa askan kom
upp á miðju Torfajökulssvæðinu og hefur
Hrafntinnuhraun runnið í þessu sama gosi.
Dökki hlutinn kom hins vegar upp á langri
gossprungu sem teygði sig til norðausturs þar
sem nú er farvegur Tungnaár. Hefur gnægð
vatns á svæðinu þegar gosið varð valdið því
að stór hluti af þeirri basísku kviku sem gaus
varð að ösku fremur en hrauni. Er þetta kall-
að Vatnaöldugos eða Vö 900.10
Öskulög í Grænlandskjarnanum
Hábunga Grænlands, þar sem kjarnar hafa
verið boraðir, er hjarnjökull. Það merkir að
hitastig er alltaf langt undir frostmarki og
snjókoma hvers árs leggst ofan á þá sem fyrir
er þannig að blöndun milli laga er í lágmarki.
Snjórinn sem fellur á jökulinn er þó ekki eins
allt árið. Nokkur ntunur er á vetrar- og sum-
arsnjó í kornastærð og rnyndar það sjáanleg
árlög í ísnum þannig að í kjörnunum má telja
þessi lög niður á við líkt og árhringi í tré.
Þetta staðfestist þó enn betur þegar skoðað er
hlutfall á súrefnissamsætum íssins l80/l60
því úrkoman er mun léttari á veturna en á
sumrin. Gerðir hafa verið tugir þúsunda al'
slíkum mælingum og margar l'yrir hvert árlag
til að skrá árlegar sveiflur þannig að með
talningum og samsætumælingum er tímatalið
kvarðað. Við landnám er möguleg skekkja
talin vera tvö ár til eða l'rá. En ísinn geymir
líka ntörg önnur nterki um umhverfisáhrif og
með nútímatækni er hægt að lesa þessi áhril'
þó merkin séu oft býsna daul'. Eitl slíkl merki
er súr úrkoma.
Við eldgos losnar mikið af kvikugasi en
það eru lofttegundir sem sumar hvarfast í
andrúmsloftinu og blandast því og finnast þar
sem CO2 (koldioxíð), HCl (saltsýra), HF
(flúrsýra) og brennisteinsgös. Þessi gös, eink-
urn sýrur svo sem HCl og H2SO4 (brenni-
steinssýra) berast síðan með andrúmsloftinu
en þétlast síðla vetrar með heimsskautaúr-
konru sem veröur þannig missúr. I Græn-
landsísnum varðveitist svo þessi súra úrkoma
í sínu árlagi. Þar sem Island er svo nálægt
Grænlandi geta merki eftir eldgos hér á landi
vcrið nijög greinileg í ísnurn eins og til dæmis
stórgosin í Lakagígum 1783-84 og í Eldgjá
934. Sýrumerki segja þó einungis að eldgos
hal'i átt sér stað það árið en ekki hvaðan þau
IX