Ný saga - 01.01.2000, Blaðsíða 98

Þorleifur Friðriksson
Á fánum
evrópskra
félaga ófag-
lærðra verka-
manna frá 19.
öld er rísandi
sól algengt tákn.
Sólin táknar
nýjan og betri
dag; von um
að hlýja og
birta nái að
brjótast inn í
kaldan hvers-
dagsgrámann
um verið eignaður félögum handiðnaðar-
manna. Þegar rauði liturinn varð litur hinnar
alþjóðlegu verkalýðshreyfingar varð blái lit-
urinn litur þjóðlegra viðhorfa. Víða í Evrópu
hefur blái liturinn orðið tákn íhaldsamra
stjórnmálaskoðana, þeirra sem vilja varðveila
ríkjandi samfélagsástand eða jafnvel færa það
til fyrra horfs.
Brúni liturinn er litur moldarinnar og
myndar táknrænan bakgrunn fyrir haka og
skóflu. Ef til vill var hann einnig valinn til
þess að minna á að af jörðu erum við komin
og að jörðu munum við aftur verða; minna á
hlulverk vinnandi handa í hringrás lífsins.
Margt má lesa úr hinum þremur fánagerð-
um og myndtáknunum sent fjölgaði með
hverjum fána. í fyrstu gerðinni var aðeins
handabandið, tákn um vináttu, traust og sam-
stöðu. Höndin er einnig algengt tákn um
réttvísi, auðsæld, vald og áhrif. í kristinni trú
sést gjarna hönd guðs sem verndar og leiðir
breyska menn. Á evrópskum fánum frá
seinni hluta 19. aldar og frá öndverðri 20. öld
er handabandið algeng táknmynd og til
marks unt að félögin leggja ríkari áherslu á
vináttu og samhygð en baráttu. Á táknmáli
þýskra jafnaðarmanna á 19. öld þýddi handa-
bandið að baráttan færi fram á grunni hinnar
skipulögðu verkalýðshreyfingar. Á evrópsk-
um fánum cru ýmist aðeins tvær hendur eða
tveir verkamenn sem rétta hvor öðrum hönd-
ina og oft er rísandi sól í bakgrunni.
Á næsta í'ána Verkamannafélagsins Dags-
brúnar eru tvær táknmyndir: Rísandi sól og
skófla og hciki í kross. Á fánum evrópskra fé-
laga ófaglærðra verkamanna frá 19. öld er
rísandi sól algengt tákn.10
Sólin táknar nýjan og betri dag; von um að
hlýja og birta nái að brjótast inn í kaldan
hversdagsgrámann. Nal'nið Dagsbrún vísar lil
þessa og ekkerl virðist sjálfsagðara en að það
sé táknað með mynd af rísandi sól og geisla-
l'lóði. Jafnframt gelur rísandi sól einnig tákn-
að ódauðleika og upprisu. Skófla og haki eru
síðan tákn starfsins, tákn hinnar líkamlegu
vinnu sem menn eiga að vera stoltir af og
halda á lol'ti en ekki fyrirverða sig fyrir. Þessi
tákn eru óbreytt á lananum frá 1956, nema
hvað skóflublaðið og hakinn snúa niður en
ekki upp eins og áður, sennilega vegna l'orms
og hlutfalla. Um táknin og nafnið Dagsbrún
hverfist lárviðarsveigur, heiðurskrans, sem í
alþjóðlegri táknfræði stendur fyrir skapandi
starf og styrk sigurvegarans. Sem Dagsbrúnar-
tákn virðist lárviðarsveigurinn eiga að tákna
göfgi verkamannsstarfsins og styrka og skap-
andi forystu félagsins í hreyfingu verkafólks.
Á fánum evrópskra verkalýðsfélaga má
finna mörg dæmi um sömu, eða svipuð, tákn
og einkenna allar þrjár gerðir Dagsbrúnar-
fánanna. Rauði liturinn, sólin, handabandið,
kransinn og verkfærin, allt eru þetta lákn sem
eru hvað mest notuð á fánum evrópskrar
verkalýðshreyfingar. Samsetning slíkra tákna
gerir hins vegar hvern fána sérslakan. í hug-
um félagsmanna er hann tákn sem þeir l'ylkja
sér undir í kröfugöngum, mótmælaaðgerðum,
á félagsfundum, á hátíðarsamkomum og þeg-
ar virtur félagsmaður er kvaddur hinsta sinni.
Af öðrum táknum
Þótt myndin sé sú sama frá einum tíma til
annars getur túlkun hennar verið breytileg,
tákn taka í reynd stöðugum breytingum. Fáni
er sjónrænn miðill þar sem ákveðinn boð-
skapur er settur fram, honum er miðlað og
hann túlkaður. Sama gerð fána getur haft mis-
munandi boðskap, breytilegan eftir stað og
tíma. Sami fáni getur jal'nvel í'lutt ólíkan boð-
skap eflir stað og stund. Fáni sem borinn er í
kröl'ugöngu gelur verið tákn baráttu, nánast
stríðsyfirlýsing, en sami fáni við úti'ör er tákn
samstöðu og santhygðar.
Fánaliturinn varð sérlega mikilvægur á
þriðja og fjórða áratug 20. aldar þegar þörl'
þótti á að greina á milli ólíkra hópa á vinstra
væng, sósíaldemókrata og kommúnista. Ný
myndtákn komu þá lil sögunnar s.s. hamar og
sigð, jal'nvel í löndurn sent þekktu vart til
notkunar sigðar nema af afspurn, knýttur
hnefi, kornöx og þrjár örvar. Þá varð og vin-
sælt að hafa mynd af hnettinum, eða mynd af
verkamanni að brjóta sundur keðju sem
hverfist um jarðarkúluna.
Svartur litur var hungurfáni, litur sorgar.
Hann er einnig pólitískt tákn anarkista
(stjórnleysingja). Á Spáni var fáni anarko-
syndikalista svarlur og rauður.
Gulur grunnlitur er afar sjaldséður á fánum
96