Ný saga - 01.01.2000, Blaðsíða 91

Þorleifur Friðriksson
„Fyrir þér ber ég fána
Táknmál félagsfána verkalýðshreyfingarinnar
Fánar og flögg
Þegar l'jallaö er um fána verkalýðsfélaga verð-
ur ýmsum á að rugla saman fána og flaggi.
Reyndar er alls ekki alltal' auðvelt að greina
á milli. Meginmunurinn liggur þó í því að fán-
inn er yl'irleitt aðeins einn, til í einu eintaki,
en l'lagg í mörgum. Fáni er gjarnan tekinn
formlega í notkun með sérstakri vígsluathöfn
og hangir oft á þverslá. Fáni þarf að auki
að bera ákveðinn lexta, tákn eða myndskreyt-
ingu sem sýnir að hann tilheyrir ákveðnu fé-
lagi eða ákveðnum hópi.
Fánar og llögg voru notuð af Forn-Egyptum
og Kínverjum fyr-
ir mörg þúsund
árum og í Evrópu
fornaldar voru l'án-
ar notaðir bæði í
stríði og við trú-
arathafnir. Á tím-
um krossferð-
anna bar hver
krossriddararegla
sinn lana með
breytilegum tákn-
um. Á Noröur-
löndum voru i'án-
ar notaðir þegar í
byrjun miðalda. Norrænir víkingar báru fána
með myndum af hröfnum Óðins.
í iðnaðarmannagildum miðalda tíðkuöusl
einnig fánar, í Þýskalandi voru slíkir fánar
farnir að vera algengir þegar á 14. öid. Fánar
iðnaðarmannagildanna voru ekki aðeins
hugsaðir til notkunar í gildinu sjálfu heldur
áttu jafnframt að sýna umheiminum að fé-
lagsskapurinn var heiðvirð samtök byggð á
ríkurn menningararfi og hefðum. Mörg tákn
af fánum iðnaðarmannagilda, frímúrara og
bindindisfélaga voru tekin upp, stundum í
breyttu forrni, á fánum verkalýðsfélaga.
Fánar verkalýðshreyfingar
Á bernskuárum evrópskrar verkalýðshreyf-
ingar skipuðu fundir og l'jöldagöngur háan
sess í starfsemi hreyfingarinnar. Þegar svo bar
undir komu fánar að góðum notum. Flins
vegar ber að hafa í huga að nolagildið eitt í
stéttarbaráttu hvundagsins skýrir ekki til
fullnustu útbreiðslu fána í verkalýðshreyfingu
19. aldar. Hefðin l'rá iðnaðarmannagildum,
bindindisfélögum og öðrum samtökum hefur
einnig liaft þýð-
ingu, sérstaklega
hvað varðar notk-
un t'ána, s.s. á fé-
lagsfundum, á há-
tíðlegum stundum
þar sem félags-
menn korna sanr-
an, við útfarir
o.s.frv.
Fánar verka-
lýðsfélaga áttu
líkt og fánar iðn-
aðarmannagilda
að vera tákn á-
kveðins starfs. Verkalýðsfélög voru samtök
fólks sem átli a.m.k. tvennt sameiginlegt:
vinnuna og félagslega stöðu. Þetta getur skýrt
hvers vegna fánar gegndu svo miklu hlutverki
í verkalýðshreyfingunni á bernskuárum henn-
ar; þcir voru m.ö.o. tákn samstöðu, tákn sem
verkafólk tengdi við vonir og lífsgildi. Vafa-
laust hefur fáninn og félagsskapurinn haft
niikið gildi fyrir verkafólk og þeim mun meira
sem störf þess og telagsleg staða voru minna
metin í samfélaginu. Hér er ef til vill að leita
Mynd 1.
Á bernskuárum
verkalýðshreyfing-
arinnar skipuðu
fundir og fjölda-
göngur háan sess
i starfsemi hreyf-
ingarinnar. Þegar
svo bar undir
komu fánar að
góðum notum.
S9