Ný saga - 01.01.2000, Blaðsíða 47

Islendingar í Alsír
drengurinn liafi verið ungur. í grein frá
1997 eftir alsírska sagnfræðinginn Moulay
Belhamissi, „Captifs musulmans et chrétiens
aux XVI-XVIIP s : le cas des l'emmes et des
enfants“ (Múlimskir og kristnir fangar á
16.-18. öld - örlög kvenna og barna), segir að
börn hafi ekki verið tekin af mæðrum sínum
fyrr en á aldursbilinu frá því þau misstu
barnatennurnar og fram að kynþroskaaldri.
Það kemur heim við reynslu Olafs Egilssonar:
11 ára sonur hans og Ástu var strax tekinn af
þeim hjónum á meðan litlu börnin, það eldra
veturgamalt og hitt, sonurinn sem fæddist um
borð í ræningjaskipinu og skírður var Jón,
l'ylgdu móður sinni. Sonur Guðríðar er varla
eldri en sex til níu ára þegar hún skrifar bréf-
ið (1630-31?) og hún telur bæði neyð og
háska hanga yfir honum, sem gæti þýtt að
brátt yrði hann af henni tekinn. Eyjólfur þarl'
því að -hafa hraðar hendur el' honum á að
takast að frelsa þau bæði. Seinasta varðveitta
setningin er að hún gleðjist í guði og í því
nokkurn part ...
Grafið undan Stóradómi
Guðríður finnur sem sagt eitthvað þakkarvert
í sínum kringumstæðum. En hún hefur ekki
hugmynd um hvers konar vanda hún bakar
sínum ástkæra ektamanni með skrifi sínu.
Bréf hennar gerir hann nefnilega beran að
hórdómi eftir laganna hljóðan. Þegar bréfin
bárust til íslands vorið 1634 voru sjö ár liðin
frá ráninu og Eyjólfur var búinn að taka sér
nýja konu og eignast með henni barn, líkl og
margt af því fólki sem komst undan og hóf að
byggja líf sitt úr rústum með nýjum mökum,
eignast ný börn. Þannig er bréfið skýrasta og
persónulegasta dæmið um hinn almenna sið-
ferðisvanda sem ránið olli. Það klauf fjöl-
skyldur þvers og kruss og setti dómskerfið í
uppnám. Það má segja að enginn einn atburð-
ur hal'i jafn augljóslega orðið til þess að grafa
undan Stóradómi og Tyrkjaránið. Af samfé-
lagslegum ástæðum var ekki unnt að beita
honum af fullri hörku gegn fólki sem hafði
verið rænt mökum sínum. Úr því skar kon-
ungur sama vor og bréfin bárust til Islands.
Enginn var dæmdur til dauða og margir synd-
arar sluppu með skrekkinn. En Eyjóll' var
ekki hægt að leysa úr sinni klípu. Ektakvinna
hans og sonur voru sannanlega á lífi, haldandi
við sína rétlu trú, hann var því ekki ekkju-
maður í reynd heldur hórkarl og gat ekki með
nokkru móti fengið viðurkenningu kirkjunn-
ar á sambúð sinni og nýju konunnar. Það
hefði þýtt tvíkvæni. Ástarbréf Guðríðar til
Eyjólfs hefur því orðið honum til blendinnar
gleði um leið og það staðfesti hrösun hans.
I þeim tilgangi var það áreiðanlega ekki
skrifað.
Yegir og gildi bréfa
Það var heldur ekki skrifað til þess að einhver
óviðkomandi kona tæki sér ferð á hendur (il
Alsírborgar um 370 árum l'rá ritun þess til
þess að skoða vettvang og freisla þess að
komast að því hver hinn tyrkneski húsbóndi
hennar Ali dey hefði verið og kona hans,
ekkjan sem lét hana lausa 12. júní 1636 gegn
háu gjaldi. Brél' Guðríðar Símonardóttur,
sem vafalítið kostaði hana bæði svita og tár,
hefur því fengið önnur hlutverk en því voru
ætluð í upphafi.
Vegir bréfa eru oft ófyrirsjáanlegir.
Eftir ferð mína til Alsír tel ég raunar að öll
þau bréf og bréfabrot sem við íslendingar eig-
um til vitnis um Tyrkjaránið eigi erindi við
þá þjóð sem þrátt fyrir blóðug innanlandsá-
tök og gífurlega efnahagsörðugleika, atvinnu-
leysi og ólæsi er að fást við að móta sjálfs-
mynd sína á eigin forsendum. Fást við að skrá
sína eigin sögu. Það er niðurstaða mín af við-
ræðum við nokkra háttsetta sérfræðinga í
sagnfræði, skjala- og fornminjavörslu. Okkar
íslensku myndbrot má í þýðingum nota sem
skiptimynl í samskiptum við alsírska sagn-
fræðinga sem skortir frumgögn. í staðinn get-
um við fengið möguleika á að átta okkur bet-
ur á ævikjörum og endalokum meira en þrjú
hundruð Islendinga sem báru beinin í Alsír á
17. öld. Fæstir íslendinganna sem fluttir voru
nauðugir til landsins áttu afturkvæmt til ís-
lands, meirihlutinn rann inn í þá fjölskrúðugu
þjóðablöndu sem þar lifði ýmist sem frjálsir
menn eða fangar. Kannski liafa nöfn ein-
hverra varðveist í skjölum. Tyrkjaránið tengir
okkur saman. Barbararnir þarna suðurfrá eru
ofur-ofur-ofurlítið íslenskir.
Mynd 4.
Patrimoine Universal,
Gamla virkið. Mosku-
turn í viðgerð. Á
bakvið sér í púður-
geymsluna sem
sprengd var i loft
upp í uppreisn árið
1632 og getið er i
islenskum heimildum.
45