Vera - 01.12.1998, Síða 18

og lífeyrissjóði, stafar hætta af öllu þessu. Fátækt sviptir öllu þessu
burt, öllum öryggisnetunum sem fátækir hafa ekki.... Fátækt er eitt-
hvað sem getur dunið yfir. Miðstéttarfólk er yfirleitt iðjusamt og metn-
aðargjarnt - og á möguleika á að komast í efni og vaxa í áliti, þar sem
það byggir á grunni sem fátækir hafa ekki. Kannski er það þess
vegna sem millistéttinni finnst að fátæka fólkið skorti vilja, frumkvæði
og vinnusemi á við miðstéttarfólkið og komist því ekki áfram.
Betlarinn á götunni er dæmigerð birtingarmynd fátæktarinnar og
margur hugsar sem svo að hann hljóti að geta gert eitthvað annað.
Atvinnuleysi er oft talið orsakast af kunnáttuleysi; og svo má vel vera
í mörgum þróunarlöndum þar sem fólk sem ekki hefur þjálfun fær
blátt áfram ekki vinnu, það er ófært um að starfa þar sem vinnu er að
hafa. En menn verða að gera sér Ijóst hvernig allsherjar vanmáttur fá-
tæktarinnar veldur þessum skorti á þjáifun. Ef við viljum ekki framar
sjá betlarann á götunni, konuna sem liggur samanhnipruð á bekk í al-
menningsgarði, starandi barnsaugu í flóttamannabúðum, þá verðum
við að gera okkur Ijóst hvað veldur þessum vanmætti.
Flvernig skilgreina sjálf fórnarlömbin fátækt sína?
Þau búa við hana; þau þekkja hana best, betur en allir utanaðkom-
andi.
Hvað álíta fátæklingar að þá skorti helst fyrir utan nauðsynlegustu
fæðu og húsaskjól? Kannanir hafa sýnt að konur og börn verða harð-
ast fyrir barðinu á fátæktinni og leggja ætti megináherslu á að bæta
líf þeirra. Fyrir skemmstu var 15.000 bankastjórum, fjármálaráðherr-
um og fulltrúum þróunarstofnana á fundi Alþjóðabankans og Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins í Hong Kong bent á að vænlegt væri til árangurs í
viðleitni til að draga úr mannfjölgun að leggja áherslu á kynfræðslu,
menntun stúlkna og atvinnutækifæri fyrir konur. Nauðsynlegt er að
gera sér grein fyrir því hvernig sjálfsmynd fátækra samfélaga er og
viðhorf þegna þeirra til sjálfsagðra þátta lífs í öðrum þjóðfélögum, til
að geta breytt andfélagslegri hegðun og óvirkni í virka þátttöku I bar-
áttu fyrir breytingum. Þeir sem eru svo lánsamir að hafa meira en rétt
til hnífs og skeiðar þurfa að gera sér Ijóst að þeir þurfa að vinna með
fátækum að því að heimurinn farist ekki, líta á þá sem samverkamenn
sem hafa verður með í ráðum þegar ákveða skal hvað sé mannsæm-
andi líf. Forréttindastéttirnar þurfa að gera sér Ijóst að ekkert okkar
getur lifað mannsæmandi lífi meðan fjórðungur íbúa þróunarlandanna
býr við fátækt.
Hafi veraldleg fátækt byrjað þegar sumir áttu umframbirgðir og
aðrir ekki, og I grundvallaratriðum hefur lítið breyst, eru styrj-
aldir önnur aðalorsök fátæktar og þar hefur líka lítið breyst.
Styrjaldir, félagsleg deilumál, hvort sem þau eru alþjóðleg, í einu landi
eða milli kynþátta, valda enn sem fyrr hungri og heimilisleysi, aðalein-
kennum fátæktar, sem virðast nú breiðast út eins og eldur í sinu frá
einu landi til annars. Til að útrýma fátækt þarf að vinna með stofnun-
um sem berjast fyrir friðsamlegri lausn deilumála. Friðarviðleitni Sam-
einuðu þjóðanna og annarra stofnana fylgja erfiðleikar, hætta, von-
brigði og mótsagnir, en hún skiptir miklu máli fyrir markmið áratugar-
ins. Kofi Annan, aðalritari SÞ, segir hreint út: „Án friðar er þróun ó-
Ný sending
Síðir kjólar - Frábært verð
hugsandi og án þróunar er friður óhugsandi.11
Náttúruhamfarir - flóð, þurrkar og jarðskjálftar - hafa einnig
valdið fátækt frá örófi alda. Og það er ekki í mannlegu valdi að
koma í veg fyrir þær. Eyðing skóga, mengun úthafa, landeyðing
með hömlulausri notkun tilbúins áburðar, gera landsvæði óbyggi-
leg. Kjarnorkuúrgangur gerir vatn óhæft til drykkjar og skelfileg
eimyrja frá skógareldum eitrar andrúmsloftið, eins og íbúar Suð-
austur Asíu hafa nýlega fengið að reyna. Vandamál fátæktarinnar
verða ekki leyst meðan ríkisstjórnir misnota af tillitsleysi og taum-
lausri græðgi jörðina og höfin sem fæða okkur.
Hver er siðaboðskapur okkar varðandi fátækt?
Hann er ákveðinn af þeim sem horfa á hana, eða ef svo mætti
að orði komast, horfa inn í hana að utan. Hvað um orðtakið: „Fá-
tæk en heiðvirð"? Hversvegna nota þeir ríku aldrei orðin: „Rík en
heiðvirð"? Enginn hefur komist betur að orði um þetta efni en
þýska skáldið og leikritahöfundurinn Bertolt Brecht. Hér er Ijóð eft-
ir hann:
Fyrst kemur át og síðan siðferðið.
Fyrst verða þeir sem sneyddir eru auði
að öðlast skerfinn sinn af heimsins brauði.
(Þýðing Þorsteinn Gylfason.)
Er það dyggð eða hræsni að sveltandi fólk skuli vera heiðar-
legt? Minni háttar afbrot - hvítflibbafjárdráttur er forréttindi hinna
ríku - eru að vissu marki afleiðing fátæktar og gegn þeim verður
ekki barist með refsingum einum saman. Nokkru af þeim fjármun-
um sem stórborgarbúar, sem óttast rán og ofbeldi, vilja að sé var-
ið til að útrýma glæpum með því að fjölga lögreglumönnum og
stækka fangelsin, væri vænlegra að verja til að útrýma fátækt.
Enginn verður óhultur meðan refsingum og siðalögmálum er út-
deilt í stað fæðu. Barátta gegn fátækt er besta vopnið gegn glæp-
um.
Að lokum þetta. Fátækt verður ekki skilgreind eftir efnislegum
þörfum einum. Það má ekki vera eina markmiðið að uppfylla þær
og kannski verður örbirgð ekki útrýmt nema við beinum einnig at-
hyglinni að andlegri fátækt. Eins og matur er grundvallarþörf
hungraðs líkama, þannig er læsi grundvallarþörf sveltandi hugar.
Samkvæmt Skýrslu um þróun mannkynsins hefur ólæsi meðal full-
orðinna í heiminum minnkað niður í innan við 25 af hundraði á
síðusu 50 árum. Ef hægt verður að útrýma ólæsi fullorðinna
snemma á næstu öld, verður það mikill árangur af stefnu þeirri í
sex atriðum sem tekin er í skýrslunni, ekki aðeins vegna þess að
lestrar- og skriftarkunnátta er grundvallaratriði til að verða þátttak-
endur í þróuninni og töfraorðið til að fá atvinnu, öðlast andlega
færni og þá sjálfstjórn sem efnahagslegt sjálfstæði byggist á. Því
þeir sem eru ólæsir eða illa læsir eru sviptir þeirri upplýsingu og á-
nægju sem lesturinn veitir, þeim rétti sérhvers manns að rannsaka
hugmyndaheiminn, ólæsum er gert að vera fangar innan veggja
reynslu í einni vídd.
Ólæsi heftir mannsandann grimmilega bæði sem orsök og af-
leiðing þess vanmáttar sem á þessum áratug skal leitast við að
binda endi á.
Ég lýk máli mfnu með því að gera orð breska skáldsins, Willi-
ams Blake að mínum:
Betra er að koma í veg fyrir eymd en aflétta henni.
Betra er að koma í veg fyrir ranglæti en að fyrirgefa þeim sem beita
því.
Gætið vel að smáatriðunum,
sinnið lítilmagnanum,
eymdinni verður brátt aflétt
ef við aðeins gerum skyldu okkar og ræktum gjöfula jörðinam
18