Vera - 01.12.1998, Blaðsíða 64

Tragikómedía
hversdagstilverunnar
Eitruð epli
Gerður Kristný Guðjónsdóttir
Mát og menning, 1998
Framlag Gerðar Kristnýjar til íslenskra bókmennta þetta árið er smásagnasafnið Eitruð epli. Þar með bætir Gerður
þriðju bókmenntagreininni við höfundarverk sitt, en áður hefur hún gefið út hina ágætu Ijóðabók ísfrétt og skáldsög-
una Regnbogi í póstinum.
Viðfangsefni ellefu smásagna bókarinnar eru fjölbreytileg og er þar komið víða við, t.d. í færeysku sjávarþorpi, reyk-
vískum gay-bar og grísku eyjunum á slóð Ódysseifs. Á yfirborðinu eru sögurnar léttar og skoplegar en vilja þegar
minnst varir hverfast yfir í kaldhæðpi og myrkur. Persónur sagnanna, sem tilheyra ólíkum stéttum, virðast að sama
skapi eiga fátt sameiginlegt en þegar nánar er að gáð reynast þær allar á einhvern hátt umkomulausar og leitandi, í
persónulegri glímu við einsemd og óvissu, höfnun og sorgir. Þannig miðla sögurnar, undir
gamansömu yfirborðinu, harmi þeim sem leynist í daglega lífinu og baráttu hverrar mann-
eskju við að viðhalda sjálfsmynd sinni.
Höfundur skapar þessa lagskiptingu m.a. með hlutlægum og hispurslausum ritstíl sem naut
sín til fulls, hrímkaldur og meitlaður, í Ijóðum ísfréttar. Hér hættir höfundi hins vegar til að
kæfa dramatískt umrót sagnanna með harðangurslegum frásagnarmáta. Sú tilfinningasemi
sem geymd er undir yfirborðinu skilar sér aðeins þegar höfundur nær að viðhalda dramat-
ískri spennu innan blákaldrar frásagnarinnar. Það tekst einkar vel í sögunni <ská>Selma og
Selma, <mm>sem er ein besta saga bókarinnar, en þar notar höfundur írónískt misræmi til
að flétta saman hversdagslegri hlutlægni og dulúð sem gædd er goðsögulegri dýpt tvífara-
minnisins.
I sögum Gerðar Kristnýjar má greina undirliggjandi femíníska umræðu sem birtist í mark-
vissri höfnun á hefðbundnum kynjahlutverkum kvenna og miðlægri stöðu karla í heiminum.
Aðalpersónurnar eru t.d. allar konur sem standa utan við eða leita út fyrir fyrirfram skilgreind
kvenhlutverk. Þær einbeita sér að eigin starfsframa eða lífsstefnu, eru ógiftar og forðast að
mynda langvarandi tilfinningasambönd við karlmenn. Þær hvorki koma úr hefðbundnum kjarnafjölskyldum né hafa hug
á að stofna til slíkrar. Sagnaþrenningin <ská>Sögur af saumaklúbbi <mm>myndar eins konar þematíska miðju hvað
þetta varðar en hún lýsir róttækri uppreisn gegn kynbundnum hlutverkum og ber keim af grótesku töfraraunsæi í anda
Svövu Jakobsdóttur. En ef til vill má rekja hina hversdagslegu tilvistarglímu kvennanna í sögum Eitraðra epla til þess-
ara óuppfylltu hlutverka. í sögum á borð við <ská>Enginn engill <mm>og Mengele var misskilinn húmoristi gefur að
líta persónur sem bíða ósigur fyrir yfirþyrmandi kröfum samfélagsins. ( sögunni <ská>Mikið spilarðu vel <mm>finna
konurnar hins vegar tilvistarlegt jafnvægi með því að mynda bandalag sín á milli.
Smásagnasafnið Eitruð epli er athyglisverð könnun á innra lífi nútímakvenna sem og almennum tragikómedíum
hversdagstilverunnar. Höfundurinn framkvæmir þessa könnun hispurslaust og án nokkurra sérfemínískra formerkja.
Þannig eru sögur bókarinnar fersk og skemmtileg lesning sem þó verður að tyggja vel til að ekki standi í hálsinum.
Heiða Jóhannsdóttir
r j ó l a b œ k u r
L.
Brotasaga
Björn Th. Björnsson
Mál og menning, 1998
Brotasaga eftir Björn Th.
Björnsson segir frá ævi Önnu
Guðrúnar Sveinsdóttur, lausa-
leiksbarns sem elst upp hjá
vandalausum og flakkar á milli
staða stærstan hluta ævi sinn-
ar. Líf hennar er langt í frá dans
á rósum en þrátt fyrir það tekst
henni að halda reisn sinni og
virðuleika. Hún reynir margt um
ævina, er ráðskona í verbúð,
saumakona í Reykjavík og síð-
ar í Hull, eignast og elur upp
veik börn og býr alla sína tíð í
sárri fátækt. Seinni hluta æv-
innar býr hún í Vestmannaeyj-
um þar sem hún verður þekkt
undir nafninu Anna í Björgvin.
Björn Th. man eftir þessari
fasmiklu konu frá því hann var
smápeyi í Eyjum. Persónuleiki
hennar og allt yfirbragð varð til
þess að mörgum árum seinna
hóf hann að grafast fyrir um
uppruna hennar og örlög. Frá-
sögn hans er að miklu leyti
byggð á samtölum við dóttur
Önnu en einnig grúskaði hann í
gömlum íbúaskrám, bæði hér á
landi og í Hull. Og honum tekst
vel upp. Höfundur raðar saman
brotum úr lífi Önnu ( heillega
mynd. Þar sem heimildirnar
vantar kemur skáldskapurinn til
skjalanna. Persónunni Önnu
mun lesandinn seint gleyma. (
bókinni er hún Ijóslifandi kom-
in. íslensk alþýðukona í snjáð-
um og bættum fötum sem ekk-
ert á nema börn sín og áhyggj-
ur. En hún lætur ekki bugast,
það eru alltaf einhver ráð. Aðr-
ar persónur sögunnar eru eink-
ar viðkunnanlegar, en fyrst og
síðast er það saga Önnu sem
ber bókina nær ein uppi. Mikið
rannsóknarstarf höfundar hefur
skilað sér í bók sem snertir les-
andann og veitir honum mikla
innsýn í líf íslensks alþýðufólks
um og eftir síðustu aldamót.
Sigurlína Valgerður
B4