Ritmennt - 01.01.2002, Síða 99

RITMENNT
OG FUGLINN SÝNGUR
alltof hátíðlega frekar en ljóðskáldið á sín-
um tíma. Verkið ber yfirskriftina „ópera í
tíu þáttum fyrir einsöngvara, kór og hljóm-
sveit", en hér er nokkuð verið að gantast
með væntingar áheyrandans. „Hljómsveit-
in" er ekki nema lítill kammerhópur skip-
aður klarinettu, sellói, kontrabassa og pí-
anói, og einsöngvararnir voru flestir teknir
úr hópi leikara fremur en lærðra einsöngv-
ara. Tónlist Hjálmars sveiflast rnilli sterkra
andstæðna, er yfirleitt einföld og lagræn,
jafnvel „hanal" á köflum, en krassandi óm-
stríð og dramatísk annað veifið. Öll ber hún
þó sterk einkenni höfundar síns, og má víða
heyra bergmál af sönglögum Hjálmars sem
orðið hafa til bæði fyrir og eftir „óperu"-
smíðina.
Tvær „Kiljanskviöur“
Fyrir utan „Laxnessíu" Magnúsar Á. Árna-
sonar eru aðeins til tvö stór verk við ljóð
Halldórs, þar sem um er að ræða heild
margra laga sem samin eru til flutnings á
tónleikapalli. Báðir þessir söngflokkar eru
eftir Gunnar Reyni Sveinsson og að mestu
samdir á áttunda áratug síðustu aldar. „Úr
saungbók Garðars Hólm" nefnist safn níu
sönglaga fyrir alt, barítón og píanóundirleik,
og „Kiljanskviða" er flokkur jafnmargra
laga fyrir blandaðan kór. Líkt og þegar
Magnús Árnason samdi lög sín vestanhafs á
þriðja áratugnum var skáldið sjálft ekki
langt undan þegar söngbækur Gunnars
Reynis litu dagsins ljós. Eiginkona tón-
skáldsins var Ásta Thorstensen söngkona
sem var systurdóttir Halldórs. Sá hátturinn
var hafður á að þegar Gunnar Reynir hafði
samið nýtt lag var hringt í Halldór og hon-
um boðið að koma og hlusta, og kvað skáld-
ið hafa látið vel af tónsköpuninni.8
Kiljanskviðan fyrir blandaðan kór hefur
aldrei verið flutt í heild, og nokkrir þættir
hennar hafa raunar aldrei heyrst opinber-
lega. Sumir hlutar hennar eru þó ofarlega á
vinsældalista kórsöngvara, og má þar t.d.
nefna Haldiðún Gróa með dillandi „trall"-
kafla sem ávallt vekur mikinn fögnuð. Eitt
lag kviðunnar er við ljóð sem eklci hefur
verið samin önnur tónlist við: Kærir bræður
ha! Hið skrautlega eintal Runólfs Jónsson-
ar úr Brekkukotsannál er tæpast auðvelt
viðfangsefni fyrir tónskáld því í textanum
ægir saman ólíkustu stefjum, löngum
prósaþáttum og stuttum athugasemdum.
Gunnar Reynir notfærir sér þennan fjöl-
breytileika í tónlistinni. Yerk hans er brota-
kennt eins og ljóðið; röð stuttra athuga-
semda sem hver hefur sinn eigin mús-
íkalska eiginleika. Þá notar tónskáldið
einnig ýmsar tónsmíðabrellur sem voru al-
gengar í kórtónlist áttunda áratugarins,- t.d.
eru tveir kaflar ljóðsins („Maðurinn sem
stjórnar herskipum" og „Maðurinn sem á
pungana") sagðir fram af talkór.
Lögin Úr saungbók Garðars Hólm hafa
ekki reynst jafnlíkleg til vinsælda og sumir
kaflanna í Kiljanskviðunni. Um það hvort
þar er um að kenna skorti á tilraunavilja hjá
íslenskum einsöngvurum skal ósagt látið,
en tónlistin er bæði frumleg og áhrifamikil
og ætti skilið að heyrast mun oftar. Verkið
samdi Gunnar Reynir árið 1972, og var það
frumflutt af Ástu eiginkonu hans og Hall-
dóri Vilhelmssyni á leikför um landið, í dag-
skrá þar sem Pétur Einarsson leikari las upp
8 Viðtal við Gunnar Reyni Sveinsson, 19. ágúst 2001.
95