Vera - 01.12.2001, Side 46

Bækur
Sigríður Dúna Kristmundsdóttir
B J Ö R G
Ævisaga Bjargar C. Þorláksson
Loksins, loksins íslensk ævisaga sem
birtist eins og litfagur regnbogi og
gefur fyrirheit um bjartari famtíð til
handa unnendum ævisagna. Sigríð-
ur Dúna Kristmundsdóttir hefur með
bókinni Björg skipað sér ó fremsta
bekk ævisagnaritara og deilir þar
sæti með Þórbergi Þórðarsyni. Ævi-
sögu séra Arna Þórarinssonar las ég
sem unglingur og hef síðan þróð
ólíka upplifun en ekki fengið í ís-
lenskum ævisögum. Ekki fyrr en nú.
Hún kallar fram svipaðar kenndir og
bók Phyllis Rose Parallel Lives sem
segir sögu fimm kunnra hjónabanda
ó Viktoríutímanum í Englandi og hef-
ur skipað öndvegissess í bókahuga
mínum síðan hún kom út 1983
Halldór Laxness var aðeins 23 ára þegar
Kristján Albertsson skrifaði hinn fræga
ritdóm um Vefarann mikla frá Kasmír sem
hófst á orðunum loksins, loksins og hér
eru fengin að láni. Sigríður Dúna Krist-
mundsdóttir er hins vegar þroskuð kona
með þroskaða lund og hefur af mikilli
eljusemi sett saman ævi Bjargar C. Þor-
láksson á þann hátt sem fáir aðrir gætu,
ef nokkrir. Hér er víða leitað fanga að
heimildum og þær nákvæmlega skráðar.
Sá fræðilegi tíningur truflar þó aldrei les-
andann. Heimildir þegja um margt í lífi
Bjargar. Þannig hafa engin bréf milli
hennar og eiginmannsins Sigfúsar Blön-
dal varðveist, og fá bréfa hennar til bróð-
ur hennar |óns Þorlákssonar sem var
trúnaðarvinur og stoð og stytta. Þessi
bréf hefðu áreiðanlega varpað Ijósi á
suma þætti í lífi Bjargar sem hljóta nú að
vera rökkvuð. Sigríði Dúnu tekst afar vel
að feta hið nákvæma stig milli heimilda
og skáldskapar og lýsa inn í flesta kima í
Björg
- Ævisaga Bjargar C. Þorláksson
eftir Sigríði Dúnu Kristmundsdóttur
JPV Forlag
æviferli Bjargar. Bókin og veruleikí hennar
er eins og stórgötóttur strigi sem sauma-
konan hefur með örfínum glitþráðum ofið
svo listilega í að hvergi glittir í undirlagið
sem liggur þó heilt undir. Þetta er list.
Kvenréttindi og þátttaka
í íslenskri kvennabaráttu
Björg Karítas Þorláksdóttir fæddist á
Vesturhópshólum íVatnsdal árið 1874,
árið sem fyrsti kvennaskólinn var stofnað-
ur á íslandi. Hún gekk á kvennaskólann á
Ytri-Ey og gerðist þar kennslukona en
hélt til Kaupmannahafnar til að nema
meira í kennslufræðum. Hún hefur þá ef-
laust hugsað sér að snúa til baka og
halda áfram að uppfræða íslenskar stúlk-
ur og vinna þannig gagn bæði landi og
þjóð. En forlögin höguðu því svo að hún
ílentist í Kaupmannahöfn þar sem tæki-
færin til náms voru ungum konum ólíkt
fleiri en í heimalandinu. í Kaupmanna-
höfn dó hún árið 1934 og þá undir nafn-
inu Björg C. Þorláksson. Einn er sá þáttur
f lífi Bjargar sem lítill gaumur hefur verið
gefinn en er fyllilega þess virði að staldra
við. Það eru skrif hennar um kvenréttindi
og þátttaka hennar í íslenskri kvennabar-
áttu um tíma. Sigríður Dúna kemur þess-
um þætti skilmerkilega frá sér eins og
öðru og bætir raunar við þar sem áður
vantaði. Björg hafði nefnilega um margt
mjög framúrstefnulegar hugmyndir um
frelsi kvenna, einkum ervörðuðu fjármál
hjóna. Hún taldi t.d. að við skilnað bæri
að reikna framlag eiginkonunnar ná-
kvæmlega til krónu og aura og meta til
fjármuna. Hún þýddi einnig ritið
Hjónaástir eftir Mariu Stopes og kom það
út á íslandi árið 1928 með frumsömdum
kafla Bjargar um getnaðarvarnir. Slíkar
bækur voru hið mesta feimnismál á ís-
landi í þá daga og til marks um það er sú
saga að fólk hafi beðið um „nýju bókina"
í bókabúðum. Björg blandaði sér um
tíma í íslenska kvennabaráttu en fyrir í
þeim búðum var Bríet Bjarnhéðinsdóttir
sem virðist hafa gætt dyranna vandlega. í
það skiptið er samúð mín hjá Bríeti en
ekki Björgu. Björg virtist telja karlmenn
ósjálfbjarga. Þetta virkar svolítið an-
kannalega á nútímafólk, einkum f Ijósi
þess að Björg taldi konum allir vegir fær-
ir. Þá er að huga að því að í upphafi ald-
arinnar voru karlmenn svo sannarlega
ósjálfbjarga á heimilum. Þeir kunnu
hvorki að elda né þvo leirílát, hvað þá
sauma klæði eða festa tölur. Fáum öðrum
en þýsku baráttukonunni Klöru Zetkin
datt í hug að krefja karlmenn um slíka
kunnáttu (néma fara í langt nám og gera
úr því atvinnugrein). Nýja kvennahreyf-
ingin kallaði karlmenn til ábyrgðar inni á
heimilunum kringum 1970 og er það
sennilega eitt varanlegasta framlag henn-
artil sköpunar nýrra kynhlutverka. Björg
taldi einnig móðurhlutverkið hið æðsta
hlutverk konunnar. Þetta var algengt tal í
upphafi 20. aldar og reyndist öflugur liðs-
maður kvenna í réttindabaráttunni. Kon-
ur urðu að fá kosningarétt og aðgang að
skólum til að verða betri mæður, betri
uppalendur. Þetta var mjög snjall póli-
tfskur áróður og virkaði vel og skiptir
tæpast máli hvort viðkomandi trúði
þessu eða ekki. Það er því enga þversögn
að finna hjá Björgu í því máli.
Hugvilluröskun - ofsóknarbrjálæði
Björg giftist Sigfúsi Blöndal bókaverði við
Konunglega bókasafnið í Kaupmanna-
höfn árið 1903. Sagan af hjónabandi
hennar er í senn bæði kostuleg og rauna-
leg en ætíð blfð af hálfu höfundar. Björg
hefði sennilega aldrei átt að giftast og
Sigfús hefði þurft öðru vísi konu, svo
mikið er víst. Björg var mjög starfsöm og
vildi sinna sínum hugðarefnum og fékk
bónda sinn til að byrja á orðabók til að
hafa sjálf frið á kvöldin að þvf er manni
skilst. Þessi blessaða bók reyndist báðum
dýrkeypt. Björg hætti frekara námi til að
geta sinnt henni og Sigfúsi lét sennilega
flest betur en þetta eilífa grúsk. Hjóna-
þandið var búið áður en fyrsta bindi
orðabókarinnar kom út og Björg hélt á
brott í frekara nám en var þá komin með
meinið sem dró hana til dauða. Frásagnir
höfundar af brjóstakrabbameini Bjargar
eru mjög nærfærnar og settar fram af
miklum skilningi. Hér leynist freisting að
ráða í hugsanir Bjargar og finna skýringar