Vera - 01.06.2004, Blaðsíða 32

'l'
irnar Siðmennt ásamt öðru. Ég hitti
hana, frelsaðist og fór til Noregs í
nám.”
Elín Ebba segir að það hafi aldrei
komið annað til greina en að velja
geðsviðið eftir að hún kynntist
Hope. Hún var komin í vinnu í
Noregi og hafði kynnst eiginmanni
sínum, Jóni Kjell Seljeseth tónlistar-
manni, sem þá var að ljúka ar-
kítektanámi. En aftur lá leiðin til Is-
lands. „Mamma var sniðug, hún
hafði fengið fyrir mig styrk hjá
Borgarspítalanum og ég þurfti að
koma heim til þess að vinna af mér
styrkinn á dagdeild Borgarspítalans.
Þetta var fyrsta dagdeildin hér á ís-
landi og mjög merkileg deild í sögu-
legu samhengi vegna þess að þar
vorum við að kenna fólki að takast á
við lífið án geðlyfja, sem væri
óhugsandi í dag. Þegar ég hafði
unnið á Borgarspítalanum í ár lenti
ég í átökum við einn lækninn og
eftir þá reynslu ætlaði ég aldrei að
vinna meira á geðdeildum. Ég fór að
vinna með unglingum í Vinnuskóla
Kópavogs og komst að því að það
voru margir betri verkstjórar en ég í
vinnuskólanum, en ég kunni eitt-
hvað annað, sem enginn annar
kunni. Einn kollegi minn, Kristjana
Fenger, sagði mér frá því að það
væri heil álma á geðdeildinni við Ei-
ríksgötu óinnréttuð. Og ef enginn
iðjuþjálfí kæmi þar að, þá yrði hús-
næðið bara notað undir eitthvað
annað. Svo mér rann blóðið til
dag. Nú einbeitir hún sér að því að
nota þekkingu sína til þess að styðja
við bakið á þjónustu fyrir geðsjúka
úti í samfélaginu.
Hlátursbúllur í stað bjórbúlla
Elín Ebba segist vera á móti því
heilbrigðiskerfi sem við höfum
byggt upp vegna þess að henni
finnst það endurspegla ákveðna
einokun. „Læknaþjónustan er fyrst
og fremst niðurgreidd en litið á flest
annað sem skottulækningar. Fólk
leitar engu að síður í óhefðbundnar
lækningar og eins og staðan er í dag
höfum við enga yfirsýn yfir í hve
miklum mæli það er gert.
Heilsa er svo einstaklingsbundin.
Af hverju höfum við svo litla trú á
mannfólkinu þegar um heilbrigðis-
mál er að ræða? Af hverju ætti fólk
ekki að geta valið og hafnað þar
eins og með aðra þjónustu? Það hef
ég aldrei skilið. Ég er líka svo hissa á
því að lunganum af peningunum í
heilbrigðisþjónustu sé eytt í við-
gerðaþjónustuna, í stað þess að
kenna fólki að taka ábyrgð á heilsu
sinni eða lifa með takmörkunum.
Ég tók þátt í málþingi fyrir norðan
þar sem rætt var um sjúkdómsvæð-
inguna. Yfirlæknir var fundarstjóri
og ég byrjaði á því að taka hann
ofan af pallinum sem hann var á.
Þetta var táknræn aðgerð því sumir
læknar þurfa að fara ofan af stallin-
um og sætta sig við að vera hluti af
stærri heild. Við erum að fást við
í IÐJUÞJÁLFUNINNI LÉTUM VIÐ FÓLK HLÆJA INN Á SEGULBANDSSPÓLU OG
SÖFNUÐUM SAMAN ALLS KYNS HLÁTRI. EF VIÐ VORUM LEIÐ SETTUM VIÐ SPÓL-
UNA AF STAÐ OG ÞAÐ VAR EINS OG VIÐ MANNINN MÆLT, VIÐ FÓRUM ÖLL AÐ
HLÆJA VEGNA ÞESS AÐ HLÁTURINN VAR SVO SMITANDI. ÞÁ SPUNNUST UM-
RÆÐUR UM EITTHVAÐ FYNDIÐ OG OKKUR LEIÐ ÖLLUM MIKLU BETUR
skyldunnar, ég tók að mér að byggja
upp deildina og síðan ætlaði ég að
fara aftur til Noregs. En ég er ennþá
að vinna á geðdeildum á íslandi.”
Elín Ebba byggði upp deildina
við Eiríksgötu ásamt tveimur öðr-
um iðjuþjálfum, síðan tók hún við
Kleppsspítala, Barna- og unglinga-
geðdeild og Borgarspítalanum. Allt
eru þetta deildir iðjuþjálfunar sem
tengjast geðsviðinu sem hún stýrir í
svo mikið af krónískum sjúkdóm-
um - það er ekki bara verið að
lækna fólk.”
Fyrir nokkrum árum barst hing-
að hugmyndafræði sem átti upptök
sín í Kanada. Þar voru menn á móti
því að vera alltaf í „viðgerðaþjón-
ustunni”, eins og Elín Ebba kallar
það - að gera við það sem aflaga
hafði farið í stað þess að fyrirbyggja
sjúkdóma. „Lykilorðið var eigin
ábyrgð,” segir hún. „Að upplýsa
fólk, fræða það um hvað hefur áhrif
á heilsuna og hvað það geti gert
sjálft til þess að hafa áhrif á hana.
Það er t.d. talið að um 20% af þeim
vandamálum sem við erum að fást
við varðandi heilsu séu af genetísk-
um toga en um 50% séu sökum
lífsstíls, þ.e. hvað við gerum, hvað
við setjum ofan í okkur, hvernig
umhverfi við lifum í og hvernig við
komum fram hvert við annað. Ef
þetta er rétt mun Kári geta reddað
um 20%, en hitt verður að leysa á
annan hátt.”
I samræmi við þessar hugmyndir
um ábyrgð fólks á heilsu sinni tók
Elín Ebba þátt í Geðræktarátakinu
sem m.a. hélt Geðorðunum tíu á
lofti. Hún hélt fjölda fyrirlestra með
Héðni Unnsteinssyni sem hafði náð
tökum á geðsjúkdómi sínum. „Geð-
ræktin var hugmynd Héðins en
hann valdi mig í ákveðin verkefni
með sér og í hugmyndavinnu. En ef
þú spyrð um Geðorðin tíu þá byggja
þau á rannsókn sem gerð var á fólki
í viðskiptalífinu sem hafði náð langt
og var jafnframt hamingjusamt. Eitt
af lykilatriðunum í því að ná ár-
angri með slíkum fyrirlestrum er að
taka sjálfa sig ekki of hátíðlega. Við
Héðinn lögðum sjálf okkur á borð
einlæglega fyrir þau sem við vorum
að tala við og það skipti máli. Héð-
inn lýsti því til að mynda þegar
hann var skrautlega geðveikur en
hann lýsti því á kómískan máta. Og
þegar ég talaði um þær væntingar
sem við gerum hvert til annars gerði
ég stólpagrín að samskiptum mín-
um við manninn minn, kynlífinu
og öllu klabbinu. Þetta var hálfgert
uppistand, en við vorum að fræða á
sama tíma. Ég held að þannig nálg-
un sé betri en að nálgast fólk með
alvarlegu yfirbragði. Við Héðinn
gerum okkur líka fullkomlega grein
fyrir því að við erum svo ófullkom-
in sem mest getur verið. En við
erum manneskjur sem erum að
reyna að bæta okkur. Við erum að
reyna að læra og við notum Geð-
orðin tíu á okkur sjálf,” segir Elín
Ebba og bætir við: „Ég viðurkenni
fullkomlega að ég geri mistök. En
eins og ég kenni nemunum mínum
þá er það hluti af því að verða góður
fagmaður að þora að gera mistök,
svo lengi sem þau skaða enga.”
32/3. tbl. / 2004 / vera