Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1960, Blaðsíða 21

TlMARIT VFÍ 1960
51
sama hátt í eitt skipti fyrir öll. Að þessu leyti er fjár-
magnið frábrugðið tækninni. Við getum sagt að tækni-
þekking, sem menn hafi öðlast, glatist ekki aftur, heldur
verði almenningseign, en sama er ekki hægt að segja
um fjármagnið. Því verður í rauninni aðeins viðhaldið
með ákvörðun um að nota verðmætin ekki til neyzlu,
þ. e. a. s. að eyða ekki verðmætunum í þarfir líðandi
stundar. Og sér í lagi er þetta ljóst, þegar um nýtt fjár-
magn er að ræða, viðbótarfjármagn.
Sú leiðin til þess að auka framleiðni, sem mesta at-
hygli vekur, er aukning fjárfestingarinnar. Hinar nýju
vélar kosta fé. Hin nýju og betri hjálpartæki kosta
mikið fjármagn. Hvað er það þá, sem við köllum kostnað
og sem er hinn mikli Þrándur í Götu?
Þegar við athugum verð á nýjum framleiðslutækjum,
eins og vélum eða skipum, sjáum við að framleiðslu-
kostnaður þeirra skiptist í nokkra höfuðþætti. Fyrst og
fremst er greiðsla til verkafólksins, sem hefur unnið við
framleiðslu vélanna. 1 öðru lagi eru ýmis hráefni eins
og málmar. Þá er eldsneyti eða orkugjafi eins og kol,
olía eða rafmagn. Þá er greiðsla fyrir notkun á húsnæði,
og svo greiðsla fyrir notkun á tækjum eins og vélum,
bifreiðum o. þ. h.
Ef við svo aftur skoðum hvað vélarnar séu, sem not-
aðar eru, og húsin sem notuð eru, og hráefnin og elds-
neytið sem notað er, þá sjáum við fljótlega að einnig
þessir þættir eru að langmestu leyti vinnulaun. Við kom-
umst því fljótt að raun um, að vinnulaunin eða greiðsl-
ur fyrir aðra hliðstæða mannlega þjónustu, er lang-
stærsti liðurinn. Maðurinn sjálfur er beint eða óbeint
lang stærsti framleiðsluþátturinn. 1 raun og veru kom-
umst við fljótlega að niðurstöðu um það, að auk vinnu-
launa, beinna eða óbeinna, eru aðeins tveir þættir sem
skipta máli. Annar er greiðsla fyrir notkun á náttúru-
auðlindum, sem ekki er nægilega mikið til af, eins og t. d.
landrými á heppilegum stað, eða vatnsafl, þar sem vatns-
aflið er ekki ótakmarkað. Það verður að greiða eitthvað
fyrir notkun þessara náttúruþátta til þeirra sem eiga
þá, og ekki er hægt að kalla það vinnulaun, þ. e. a. s.
það er greidd renta eða leiga. 1 öðru lagi er svo greidd
þóknun til þeirra, sem leggja fram fjármagnið. Allur
kostnaður við vélar og tæki, og allur kostnaður við nýja
tækni, verður þess vegna skipt í vinnulaun, leigu eftir
takmörkuð náttúrugæði og leigu eftir fjármagn.
Hvað viðkemur leigu eftir náttúrugæði, þá sjáum við
fljótlega, að það er síður en svo að það séu kostnaðar-
lausar tekjur fyrir eigandann. Eigandinn hefur í flest-
um tilfellum keypt viðkomandi náttúrugæði og goldið
fullf verð fyrir. Eins og venjulegt er, í þjóðfélagi þar
sem gæðin ganga kaupum og sölum, er auðvitað hægt
að kaupa og selja hin misjöfnu gæði náttúrunnar, alveg
eins og hægt er að kaupa mannlega þjónustu, sem er
misjafnlega góð og af mismunandi tagi. Viljum við
sakast um einhvern fyrir það, að við skulum þurfa að
greiða gjald fyrir náttúrugæðin, þá yrðum við að fara
býsna langt aftur í tímann, því að það voru landnáms-
mennirnir, sem í upphafi köstuðu eign sinni á þau.
Þá er það fjármagnið. Hvað er þetta fjármagn ? Ef
við lesum um fjármagnið hjá höfundum hinnar svoköll-
uðu sígildu hagfræði, þá sjáum við að þeir töluðu yfir-
leitt um fjármagnið sem neyzluvöru, Þegar talað er um
fjármagnið í dag, þá meina menn yfirleitt hluti eins og
vélar, skip, hús og þessháttar. En fyrr meir áttu menn
aðallega við neyzluvörur þær, sem verkalýðurinn kaupir,
þegar þeir töluðu um fjármagn. Og það er ekki svo erfitt
að gera sér grein fyrir hvers vegna. Ef við tökum
mannvirki eins og orkuverin, þá sjáum við að fjár-
magnið, sem notað er til þeirra, fer að mestu leyti til
þess að greiða með vinnulaun beint — og miklu meira
en helmingur af því, sem eftir er, fer til að greiða vinnu-
laun — óbeint, Fjármagnið er þess vegna fyrst og fremst
greiðsla á vinnulaunum. Verkamennirnir, sem vinna að
byggingu orkuveranna fá greidd vinnulaun sín um leið
og verkið er af hendi leyst. Vinnulaun sín nota þeir siðan
til þess að kaupa fyrir það sem þeir þurfa til daglegs
viðurværis. Fjármagnseigandinn, kapitalistinn, leggur
þess vegna í raun og veru til neyzluvörur og önnur
gæði, sem verkamaðurinn þarf sér til lífsviðurværis. 1
staðinn má segja fær hann verðmætin sem myndast,
þ. e. a. s. orkuverin eða önnur mannvirki, sem gerð eru,
og verðmæti þeirra er jafnt hinum útlagða kostnaði.
Verðmæti þau, sem bundin eru í orkuverunum, verða ekki
notuð ti! þess að fullnægja þörfum okkar á líðandi
stund, þeirri líðandi stund þegar þau eru byggð. Verka-
maðurinn þarf að fá viðurværi í dag, og það jafnmikil
og svarar til verðmætis vinnu hans, en gæðin, sem raf-
stöðin, eða hin nýju mannvirki mynda, þau sjá fyrst
dagsins Ijós á næstu 10, 20 eða 30 árum og jafnvel á
lengri tíma. Það sem fjármagnseigandinn gerir þá er
að hann er maðurinn, sem er reiðubúinn að bíða, hann
er maðurinn sem er reiðubúinn að geyma verðmætin til
framtíðarinnar, í stað þess að neyta þeirra í dag. Fyrst
verðmætin eru í þeirri mynd, að þau verða alls ekki not-
uð i dag, þau eru vélar en ekki matvæli, skulum við
segja, þá verður einhver aðili að vera reiðubúinn að
geyma til morgundagsins. Á þessari staðreynd byggjast
efnahagslegar framfarir.
Ég er langorður um þetta atriði, vegna þess að ég
hef hvað eftir annað séð í blöðunum frásagnir af opin-
berum fundum ýmiskonar fyrirtækja, eins og t. d. Sogs-
virkjunarinnar, þar sem gerðar eru þær athugasemdir
við reikninga, að stór hluti kostnaðarreikningsins sé
greiðsla til fjármagnseiganda, þ. e. a. s. vextir og afborg-
anir, og að þetta mætti hreinlega skera niður. Hug-
myndin er ákaflega barnaleg, en ekki óalgeng. Hvað eru
þessir vextir og afborganir? Af því sem ég hef þegar
sagt ætti að vera ljóst, að afliorgarnirnar eru að megin-
hluta endurgreiðsla á vinnulaununum, sem verkamönn-
unum voru greidd þegar mannvirkið var byggt, eða end-
urgreiðsla á vinnulaununum sem greidd voru verkamönn-
unum, sem unnu að því að smíða vélarnar. Meginhluti
allra afborgana eru ekki annað en vinnulaun, sem greidd
eru þarna eftir á. Fjármagnseigandinn lagði þau út
um leið og verkið var unnið. Afborgarnirnar eru greiðsl-
ur til hans, sem koma, maður gæti sagt: seint og síðar-
meir. Það er því síður en svo að hlutverk fjármagnsins
sé lítilvægt i þessu 9ambandi, enda vita menn ósköp
vel, að það sem tefur æskilegar framfarir, er fyrst og
fremst skortur á fjármagni. Verkamaðurinn verður
að fá greitt verk sitt i dag, en mannvirkið skilar verð-
mætinu fyrst á löngum tíma. Þetta er kjami málsins.
Það er takmarkað hvað menn eru reiðubúnir að leggja
á sig mikla sjálfsafneitun og geyma til framtiðarinnar
af verðmætum. Fólkið er bráðlátt, þarfirnar knýjandi
og brýnar, og það er takmarkað hve mikið menn vilja
að sveitarfélögin og ríkið taki af okkur í sköttum og
leggi i verðmæti, sem ekki verða notuð í dag, heldur
eingöngu smám saman i framtiðinni. Þess vegna er fjár-
magnið takmarkað og nauðsynlegt að varðveita það sem
til er, og örva myndun nýa.