Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1960, Blaðsíða 24

54
TÍMARIT VFl 1960
mál, að það eigi að fara í þá atvinnuvegi, þar sem arð-
urinn af fjármagninu er mestur hverju sinni. Þegar full
er atvinna mundi ég segja að framleiðnisjónarmiðið
eigi skýlaust að ráða, en þegar atvinnuleysi er, þá verði
einnig að taka tillit til atvinnutækifæranna.
Þegar á að fara að tala um framleiðniatriðið og velja
þær atvinnugreinar þar sem framleiðniaukningin er eða
mundi verða mest, þá er ýmiskonar vandi á höndum.
Flestir telja fram iðnaðinn, það þurfi að setja upp nýj-
an iðnað eða endurskipuleggja iðnað sem fyrir er. Af
því sem ég hef þegar sagt, ætti samt að vera ljóst að
aukning tekna fyrir hverja vinnustimd er að fá fyrir
okkur öll úr hverri þeirri atvinnugrein, sem getur auk-
ið framleiðni sína.
1 okkar landi eru alveg eins miklir möguleikar á því
að auka lifskjörin og bæta með því að auka framleiðnina
á sviðum eins og í landbúnaðinum. Ef við getum aukið
afköstin í landbúnaðinum þannig að þau tvöfaldist —
og reynsla seinustu ára styður þessa tilgátu — þá er
augljóst mál, að þetta er gífurlegt hagsmunamál fyrir
alia þjóðina, ekki aðeins bændurna.
Ef við lítum á tölurnar, þá sjáum við, að framleiðslu-
magn landbúnaðarins hefur aukizt um kringum 55% frá
1946 til 1958, eða á sama tíma og fólkinu í landbúnað-
inum hefur fækkað um 15%. Það hefur þvi orðið rífleg
framleiðsluaukning, sem byggist á framleiðniaukningu.
Nú þarf auðvitað að taka tillit til þess, að landbúnaður-
inn er rekinn með meiri tilkostnaði en áður. Landbúnað-
urinn hefur verið vélvæddur, og mikið fé hefur verið
lagt í ræktun. En þótt tekið sé tillit til aukins tilkostn-
aðar í landbúnaðinum, þá verður samt eftir mikilvæg
framleiðniaukning. Það vantar mikið á það að hér hafi
allir möguleikar verið tæmdir. 1 rauninni er málið ekki
komið lengra en það, að hægt sé að segja að það sé á
góðum rekspeli. Þurrkun landsins er að vísu komin vel
á veg, og þar verður gífurlega mikið gert á næstu ára-
tugum. En það er annað mál skilt því, sem ekki er nægi-
lega mikill gaumur gefinn ennþá, vegna þess að það er
ekki eins arðbært og skilar ekki eins fljótt arðinum og
aðrar framkvæmdir í landbúnaðinum, og það er skóg-
ræktin. Þegar hún er orðin fastur liður í búskap bænda
mun hún gefa mikið i aðra hönd. Skógurinn bætir landið,
sérstaklega rakaástand jarðvegsins, forðar landskemmd-
um, og bætir allar aðstæður fyrir annan gróður, og er
þess vegna gífurlega þýðingarmikill liður í jarðrækt og
landbúnaði. 1 þessu máli eru bændurnir ekki ennþá
byrjaðir. En ég er sannfærður um það, að kynslóðir
framtíðarinnar munu þekkja hið nakta og nagaða, hið
rænda og rúða land okkar, aðeins af afspum. Að svo
miklu leyti sem bændurnir eru farnir að fást við skóg-
rækt, þá er það að skilja fremur sem garðrækt eða
tilraunastarfsemi, en sem landbúnað. Með skóginum
skapast einnig möguleikar til miklu fjölbreyttari land-
búnaðar en nú. Ég skal ekki fara nánar út I það mál
í þetta sinn.
Aðal tilgangur minn með þessum orðum um landbún-
aðinn er sá, að benda á það, að það sem allt veltur á í
sambandi við fjárfestinguna er að hún sé í atvinnugrein-
um, þar sem hægt er að auka framleiðnina. Það skiptir
ekki máli hvort það er menntun og tækniþjálfun, í iðn-
aði, landbúnaði, sjávarútvegi, í samgöngum eða — mér
liggur við að segja — skrifstofuvinnu. Aðalatriðið er
það, að fjárfestingin eigi sér stað þar sem framleiðnin
verður aukin og þá næstum sama í hvaða grein fram-
ieiðslu eða þjónustu hún er.
Sjávarútvegurinn og hafnirnar.
Þá vildi ég einnig í þessu sambandi benda á annan
þátt efnahagsmálanna, og það er sjávarútvegurinn og
hafnirnar. Það er ekki nokkur vafi að brýn þörf er á
stórframkvæmdum í hafnarmálum. Hingað til hefur
sjávarútvegurinn stuðzt við náttúrlegar hafnir, eða hafn-
ir sem hafa risið upp þar sem hafa verið góð skilyrði
frá náttúrunnar hendi. Nú er hinsvegar sala fiskafurða
þannig að breytast, að fiskinum þarf að koma sem mest
nýjum á land. Þegar svo er komið, þá er augljóst mál,
að hafnirnar þurfa að vera sem næst miðunum. Þá er
ekki lengur spurning um það, hvað séu náttúruleg hafn-
arskilyrði, heldur hvar miðin séu. Þar sem miðin eru,
þar verður að byggja hafnirnar. 1 hafnarmálunum hafa
þess vegna myndast ný viðhorf.
Jarðhitinn.
Ég hef hér rætt um atvinnugreinar þar sem hægt
væri að auka framleiðnina og hef ég þar ekki gert upp
á milli framleiðslu til útflutnings og framleiðslu fyrir
innlenda markaðinn. En nú ætla ég sérstaklega að víkja
að grein framleiðslu, sem er fyrst og fremst fyrir inn-
anlandsmarkaðinn.
Við leggjum venjulega mesta áherzlu á framleiðslu
til útflutnings, það að reynt sé að auka gjaldeyristekj-
urnar. En í rauninni má ná alveg sama takmarki með
því að minnka gjaldeyrisþörfina, þ. e. a. s. að við fram-
leiðum meira innanlands hver fyrir annan, án þess að
skapa í þvi sambandi óeðlilegar peningatekjur. Sú fram-
leiðsla verður því að vera nokkurnveginn jafn ódýr og
sú vara sem við flytjum inn. Er nokkurs staðar un
slíka möguleika að ræða, sem við höfum ekki gefið
nægilegan gaum ? Ég mundi segja að það séu möguleikar
á óteljandi sviðum, þótt í smáum stíl séu. En hér ætla
ég að minnast á eitt stórt mál.
Við flytjum inn í vaxandi mæli orku í mynd olíu.
Talsvert af þessari olíu er notað innanlands sem hita-
gjafi. Nú eigum við sjálfir náttúrulegan hitagjafa þar
sem jarðhitinn er. Og reynslan af Hitaveitu Reykjavíkur
sýnir, að hiti fenginn með skynsamlegri nýtingu jarð-
hitans er ódýrari heldur en sá hiti, sem við fáum með
því að flytja inn olíuna. Hvers vegna er þá ekki lagt
allt kapp á það að nýta jarðhitann, þar sem því verður
við komið ? Þarna er um að ræða framleiðniaukningu
í stórum stil. Jarðhitinn hefur tvennt gott við sig. Ann-
ars vegar þýðir beizlun jarðhitans aukna framleiðni. Hin
innlenda vara er ódýrari en innflutta varan, sem fengin
er með framleiðslu á fiski. Þetta út af fyrir sig eitt ætti
að nægja, en það er lílca fleira. Hér er um að ræða fram-
leiðslu fyrir algjörlega öruggan markað, 1 stað þess að
auka sjávarútveginn, bæði útgerð og fiskiðnað, um t.
d. 100 millj. króna, og auka útflutninginn með því, þá
er auðséð að við getum fengið miklu meira eftir okkar
100 milljónir með því að leggja þær I nýtingu jarðhit-
ans. Til þess að komast með hina auknu framleiðslu
sjávarafurða inn á markaði erlendis, verðum við að
olnboga okkur áfram, og jafnvel sæta lækkandi verði.
Við erum auðvitað alltaf háðir öðrum þjóðum þegar við
þurfum að sækja til þeirra um markaði, markaði sem
eru óvissir. 1 stað þess að sæta slíkri aðstöðu, þá gætum
við framleitt hita fyrir markað innanlands. Markað-
urinn fyrir jarðhita er algjörlega öruggur. Nýting jarð-
hitans á Islandi er þess vegna glfurlegt hagsmunamál
og eitt af þeim hlulum sem myndu bæta að mun lífs-