Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1960, Blaðsíða 9

TÍMARIT VFl 1960
39
ur eru slikar upplýsingar ekki fyrir hendi. Næsti ræðu-
maður mun hins vegar nefna ýmis dæmi um erlenda
stuðla.
Tekið skal fram, að stuðlarnir eru ekki algjörlega
samanburðarhæfir innbyrðis, þar sem þeir eru unnir
úr mismunandi skilmerkilegum gögnum og sums staðar
hefur verið byggt á áætluðum forsendum að meira eða
minna leyti.
(s) (fF) (fv) ‘) (vF) (1000 kr.)
Búskapur (meðalbú) 5,8 17,2 45 259
Togaraútgerð 2,3 43,5 143 330
Vélbátaútgerð (línuveiðar) 7,9 12,7 95 750
Mjólkuriðnaður 2,0 50,0 227 448
Kjötiðnaður 1,9 52,8 86 167
Frysting fisks 1,9 52,8 90 171
Saltfiskverkun 3,6 27,8 63 227
Skreiðarverkun 7,1 14,1 53 379
Mjöl- og lýsisframl. 8,8 11,4 252 2,221
Sementsframleiðsla 4,0 25,0 407 1,610
Áburðarframleiðsla 6,6 15,2 366 2,394
Vélræn netaframl. 3,9 25,7 126 491
Trésmíðaiðnaður 2,4 41,7 113 277
Steinsteypuvöruframl. 1,6 62,5 100 157
Logsuðugasframleiðsla 3,8 26,4 85 318
Raftækjaframl. 2,5 40,0 80 198
Raforkuvinnsla -) 55,0 1,82 171 9,450
Raforkudreifing & smásala 13,6 7,36 119 1,627
Raforkuvinnsla & dreifing 24,8 4,04 126 3,100
Hver þeirra stærða, sem notuð er í einstökum stuðl-
um kann að vera breytileg vegna utanaðkomandi á-
hrifa frá einu ári til annars, svo sem vegna mismun-
andi nýtingar afkastagetu, breytilegs verðlags fram-
leiðslu- og rekstrarvöru og einnig er þess að gæta að
ólík verðmyndunaraðstaða í mismunandi framleiðslu-
greinum hefur áhrif í samanburðargildí stuðlanna. Er
því nauðsynlegt að taka tillit til þessara hluta, þegar
stuðlar eru reiknaðir út eða bomir saman.
Til viðbótar þvi, sem áður er sagt um þessa stuðla
skal tekið fram, að þeir gilda allir um rekstur ársins
1958, nema tveir, sem gilda fyrir 1959 (steinsteypuvör-
ur og raftækjaframleiðsla). Aðeins stuðlarnir fyrir bú-
skap, mjólkuriðnað, sementsframleiðslu3) og áburðar-
framleiðslu, ná yfir alla framleiðslugreinina, sem um er
að ræða. Hinir stuðlarnir styðjast flestir við lítinn hluta
framleiðslugreinarinnar eða aðeins eitt fyrirtæki og þurfa
því ekki að endurspegla ástand í greininni allri.
Vegna þessa og þess, sem áður getur um nákvæmni
stuðlanna er hæpið að draga ákveðnar ályktanir út frá
einstökum tölum, sem koma fram í töflunni. 1 heild
ætti hún þó að gefa sæmilega hugmynd um þá hluti,
sem henni er ætlað að varpa ljósi á, en m.a. er það
eftirfarandi:
Þegar rætt er um að auka fjárfestingu i tilteknu
fyrirtæki, þarf að vera hægt að leggja dóm á það, hver
áhrif hún hafi á vinnsluvirði samanborið við þá fjár-
festingu, sem fyrir er. Þetta sýnir samanburður stofn-
') Eining þessa fiamleiönistuðuls er hér raunverulega þús. kr.
nettóvinnsluvirðis.
2) Raforkuvinnsla og dreifing ei’ í raun og veru í sórílokki
miðað við ofangreindar starfsgreinar, en er tekin með til fróð-
leiks.
fjárstuðuls og ,,marginal“-stofnfjárstuðuls. Er
augljóst, að þetta er ekki sízt mikilvægt, þegar um er
að ræða fjárfestingu í hinum ýmsu greinum þjóðarbús-
ins. Augljóst er, að því minni, sem hluti arðbærrar fjár-
festingar er af heildarfjárfestingtmni, því lægri verður
stofnfjárstuðull þeirra atvinnugreina, sem fé er fest í að
vera, að öðru jöfnu, til að þjóðartekjurnar minnki ekki
miðað við fjárfestingu.
Samanburður stofnfjárstuðla margra fyrirtækja innan
sömu greinar mundi eflaust leiða í ljós ákaflega misjafna
nýtingu fjármagns. I þessu sambandi vaknar t. d. spurn-
ing um það, hver sé að öðru jöfnu heppileg stærð búa
eða frystihúsa.
Sé litið á fiskiðnaðinn sést, að frysting virðist hafa
mun hagstæðari stuðla en t. d. saltfisk- og skreiðaverk-
un, og kemur það ekki á óvart. Séu nú þessar frum-
vinnslugreinar, ef svo mætti kalla þær, bornar saman
við mjöl og lýsisframl., sem byggir að talsverðu leyti
á vinnslu úrgangs, einkum frá frystihúsunum, sést, að
stofnfjárstuðlar frumvinnslugreinanna eru mun lægri. I
þessu tilfelli hjálpar mjöl- og lýsisvinnslan til að lækka
stofnfjárstuðla hinna með þvi að nýta úrgang þeirra
og gera úr honum verðmæti.
Eðlilegt er, að stofnfjárstuðlar ólíkra atvinnugreina
séu mismunandi, en væru til upplýsingar um stofnfjár-
stuðla frá eldri tímum mundi samanburður við stuðla
sömu greina nú, að nokkru leyti varpa ljósi á, hvers
virði vélvæðingin á ýmsum sviðum hefur raunverulega
orðið með tilliti til vinnsluvirðis.
Framleiðnistuðull fjármagnsins (fF), sem er and-
hverfa4) (reciprocal) stofnfjárstuðulsins, segir í raun-
inni sama hlutinn með öðrum orðum. Að vissu leyti er
hann þægilegri í meðförum einkum sem vísitölugrund-
völlur á breytingar fjármagnsnýtingar, þar sem hann
hækkar og lækkar i samræmi við breytingarnar.
Framleiðnistuðull vinnunnar (fv) (einnig kallaður
afköst vinnueiningar) i þessu formi (í vinnsluvirðis-
einingum), segir til um vinnsluvirði á starfsmann um leið
og hann getur myndað almennan vísitölugrundvöll um
framleiðni vinnu (t.d. mætti hugsa sér, að hver stuð-
ull, yrði grunnur (100) fyrir þá starfsemi, sem hann á
við nú og síðar yrðu gerðar samanburðarathuganir á
ársfresti).
Framleiðnistuðull vinnunnar — vinnsluvirði á vinnu-
einingu segir í sjálfu sér lítið, þegar meta á hag-
kvæmni fyrirtækja, nema jafnframt sé tekið tillit til
stofnfjárstuðulsins. Gildir þetta einnig að nokkru leyti
öfugt einkum, þegar þjóðhagsleg sjónarmið eru höfð i
huga. Augljóst er, að því fleiri þegnar, sem vinna að
framleiðslu, þar sem framleiðnistuðull vinnunnar er hár,
því hærri verða þjóðartekjurnar.
Vinnueiningarfjármagn (vF) er sú upphæð kölluð hér,
sem nemur verðmæti meðalfjármuna á vinnueiningu.
Hugleiðingar og niðurstöður.
Söguleg atriði.
Eftir aldalanga kyrrstöðu i atvinnulífi hér á landi,
byrja áhrif tækniframfara nágrannalandanna að gera
vart við sig i framkvæmd, um og upp úr síðustu alda-
mótum. Þá eignast þjóðin sína fyrstu tæknimenntuðu
menn, ritsímastrengur er lagður til landsins, fyrsta raf-
s) Framleiðsla liófst 1958 og eru því stuðlarnir að nokkru leyti
byggðir 4 áictluðum forsendum.
s) Sbr. Orðasafn Rafmagnsverkfrieðingadeildar VFÍ.