Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1960, Blaðsíða 27

TlMARIT VFl 1960
57
í lágmarki og aflinn í lágmarki, þá getur þetta munað
helming verðmætis útflutningsins. Haraldur Jóhannsson,
hagfræðingur, hefur gert mjög athyglisverðar athugan-
ir á þessu máli, og komizt að þessari niðurstöðu, sem
ég nefndi og hefur hann birt þær í bók sinni, sem ný-
lega er út komin.
Þá kem ég að þriðja atriðinu. Það er að við höfum
haft allmiklar tekjur af dvöl erlends hers í landinu,
og naumast er hægt að segja, að þær miklu tekjur
hafi stafað af okkar eigin fjárfestingu.
I Framkvæmdabankanum hafa verið gerðar athuganir
á þessum þremur liðum og hverju munar þegar tekið er
tillit til þeirra árin 1940 til 1958. Það verður þó að
viðurkenna, að þessar tölur eru fremur ófullkomnar eins
og margt, sem lýtur að okkar þjóðhagsreikningum. Nið-
urstaðan er sú, í stuttu máli, að meðalaukningin á
þjóðartekjunum fyrir allt tímabilið 1940 til 1958 er um
2,9% á ári, þ.e.a.s. aukning á þjóðartekjum á íbúa.
Þetta ætti að vera framleiðniaukningin.
Hvað viðkemur fjármagnsstuðlinum miðað við verga
fjárfestingu, þá virðist hann vera í kringum 6.
Hvemig stendur á því að dr. Gunnar Böðvarsson fær
svona lága aukningu á þjóðartekjunum, 0,3% og hvern-
ig stendur á því að hann fær svona ótrúlega háan fjár-
magnsstuðul, kringum 10,5 ? Rétt er að geta, að í báð-
um tilfellunum er um að ræða verga fjárfestingu, sem
gerir stuðulinn hærri,
Svörin við þessum sþurningum eru tiltölulega einföld.
Við mælingar á sveiflufyrirbrigði eins og þjóðartekjun-
um, þar sem um stórar sveiflur er að ræða, er augljóst
að ekki þýðir að taka skemmra timabil en svo að það
nái að minnsta kosti yfir heila sveiflu. Og þegar þætt-
irnir eru margir, eins og t.d. aflabreytingarnar, verzl-
unarkjörin og tekjurnar af hernum, þá er augljóst að það
verður að taka nokkuð langt timabii, þannig að athug-
unin nái yfir heila sveiflu hjá hverjum þætti fyrir sig.
Séu tekin 18 ár, fá menn þá niðurstöðu sem ég neíndi.
En það er alltaf hægt að fá lágan vöxt, með því að
leggja til grundvallar árið, sem einhver aldan er í toppi,
og enda svo, að taka til samanburðar eitthvert ár, siðar,
þegar komið er í öldudalinn. Með því móti fæst nátt-
úrulega lína, sem sýnir ekki mikla hækkun. Dr. Gunnar
hefur notað aðeins tímabilið 1948 til 1957, þ.e.a.s. 10 ár.
Þetta er að mínu áliti of stutt.
Aukning tekna getur stafað af ýmsum orsökum. Fyrst
er að telja aukna menntun. Síðan má telja meiri og
bætt hjálpargögn, framleiðslutæki, en fjárfestingin er
tengd öflun þeirra. Þá er að telja nýtingu nýrra og arð-
gæfari náttúrugæða en áður. Þá má ennfremur telja
framfarir í öðrum löndum, þannig að við fáum keypt
að neyzluvöru og tæki á lægra verði en áður. Allt þetta
og fleira eykur tekjurnar. Þá hefi ég minnst á sveifl-
urnar á aflamagni i róðri, og tekjur af erlendum her.
Það ætti því að liggja i augum uppi, að þegar þjóðar-
tekjur breytast, þá er fráleitt að segja að öll breytingin
stafi af auklnni fjárfestingu einni saman og draga síðan
af því víðtækar ályktanir.
Hvað þýðir stofiii'járstiiðull.
Ég hefi hér aðeins reynt að leiðrétta ófullnægjandi
meðferð talna, að því er mér finnst. En ég vil um
leið taka það fram, að ég tel vel af stað farið, ef þess-
ir útreikningar dr. Gunnars verða til þess að menn gaum-
gefi meir þessi mál en hingað til. En eftir er samt það,
sem ég tel vera aðalatriðið: hve mikið vit er í þessari
notkun á stofnfjárstuðlum ?
Hugsum okkur að við tökum dæmi svipað því, sem
dr. Gunnar er með. Við skulum taka fyrirtæki, þar sem
stofnfjárstuðullinn er mjög hár. Hann telur að við höf-
um lagt of mikið í atvinnugreinar, þar sem stofnfjár-
stuðullinn er mjög hár, við fáum ekki nægilega mikla
aukningu á þjóðartekjunum. Hugsum okkur að við
byggjum rafstöð fyrir 100 milljónir króna. Þessi rafstöð
er svo fullkomin að hún þarf ekkert viðhald og aldrei
neina endurnýjun, hún er varanleg. Auk þess höfum við
smeygt inn í hornsteininn góðum heila úr einhverjum
vitrum manni, sem stjórnar rafstöðinni frá upphafi
um aldir alda. Við skulum segja að við seljum rafmagn-
ið árlega í heimi, sem ekki þekkir verðbólgu, á 10 millj-
ónir króna. Það fyrsta, sem við sjáum er að þessar
10 milljónir króna eru hreinar tekjur, að stöðin er ekki
annað en hluti af náttúrunni, hluti takmarkaðra náttúru-
gæða, að stofnfjárstuðullinn er 10, aukning þjóðartekna
af fjármagninu 10%.
Setjum nú svo að í staðinn fyrir þetta orkuver byggj-
um við heldur annað, grundvallað á annarri tækni. Þetta
orkuver kostar einnig 100 milljónir króna. Það framleiðir
tvöfalt meiri orku en hið fyrra eða fyrir 20 milljónir
króna. Til þess að þetta orkuver endist um aldur og ævi
þarf viðhald og endurnýjun sem árlega kostar 10 mill-
jónir króna. Þessa upphæð þarf að draga frá andvirði
rafmagnsins og verða þá eftir tekjur orkuversins, sem
nema 10 milljónum króna, eins og í fyrra tilfellinu, þrátt
fyrir tvöfalt meiri framleiðslu á rafmagni.
Afrakstur fyrirtækisins er 10%, en hinsvegar myndast
í atvinnulífinu tekjur hjá öðrum aðilum, þeim sem vinna
viðhaldsvinnu hjá orkuverinu. Þeir skapa verðmæti, tekj-
ur, sem nema 10 milljónum króna. Þetta er þeirra
framlag til þjóðarteknanna. Við sjáum þess vegna, þeg-
ar við förum að leggja saman þjóðartekjurnar, að þær
hafa aukizt um 20 milljónir við fjárfestingu upp á 100
milljónir. Stofnfjárstuðullinn í þessu fyrirtæki er aðeins
5 en ekki 10 eir.s og í hinu. Hér er miðað við verga
fjárfestingu eins og í fyrri dæmum. Arðurinn eftir fjár-
magnið er sá sami og í fyrra tilfellinu, 10%, en þjóð-
artekjurnar hafa aukizt tvöfalt meira. Er þetta betri
fjárfesting heldur en hin ?
Væri atvinnuleysi myndi ég segja að þetta væri betri
og viturlegri fjárfesting en í fyrra tilfellinu. Ef svo
væri ekki, þá myndi ég halda mér við hið fyrra.
Eins og ég hefi áður sagt: eftir því sem atvinnu-
lífið kemst á hærra stig, eftir því verður viðhald og
framleiðsla til þess að viðhalda atvinnutækjunum meiri
og stærri þáttur framleiðslunnar. Fjármagnið veldur þá
aukinni framleiðslu, án þess að tekjur og arður aukizt
að sama skapi. Hinsvegar þarf miklu meiri endurnýjun
framleiðslutækjanna en áður.
Einhvern veginn finnst mér, að eftir þvl sem fram-
leiðslutækin eru varanlegri, og við þá að sama skapi
festum fjármagnið til lengri tíma, eftir þvi þarf að
nota minni hluta framleiðslunnar til þess eins að endur-
nýja og viðhalda okkar mikla framleiðslubákni. Mér
virðist að stærri hluti afurðanna sé þá hreinar tekj-
ur. Og mér sýnist af þessu, sem ég hefi sagt, að lágur
fjármagnsstuðull bendi eindregið til þess, að mikill
hluti framleiðsluaukningarinnar sé aðeins til viðhalds
og endurnýjunar á sjálfum framleiðslutækjunum. Þetta
sé eðli málsins.