Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1960, Blaðsíða 34

64
TÍMARIT VFl 1960
fyrir svo miklum áföllum af völdum náttúrunnar og af
völdum efnahagsþróunar erlendis. Þið hafið náttúrlega
allir séð það í blöðunum, að í ár getum við gert ráð
fyrir að gjaldeyristekjur okkar minnki um 175 milljón-
ir króna, bara vegna verðfalls á mjöli. Eftir að ég las
erindin tvö I næði, þá fannst mér að ég hefði átt að
gera verzlunarkjörunum betri skil i mínu erindi. Ég
gerði þess vegna nokkrar athugasemdir, skrifaði þær
niður og með leyfi formanns, þá hefði ég gjarnan vilj-
að flytja þær, það tekur svona korter.
Eftir að ég hafði samið erindi mitt, varð mér ljóst, að
sem innlegg í þessa ráðstefnu var það nokkuð ófull-
komið. Ég hafði að vísu séð erindi dr. Gunnars Böðvars-
sonar og rennt lauslega yfir það augum, enda vék ég
nokkuð að því í erindi mínu, en ég hafði ekki séð er-
indi Sveins Björnssonar, verkfræðings, né heldur önnur
erindi, er haldin hafa verið hér á ráðstefnunni. Mér var
því ekki fyllilega ljóst, hvað ráðstefnan snerist um fyrr
en eftir fundina í gær. Ég vil þvi gjarnan mega bæta
við nokkrum orðum um erindi þeirra dr. Gunnars Böðv-
arssonar og Sveins Björnssonar.
Það kann að þykja smásmugulegt að vera að finna
að notkun orða og hugtaka, en það er þó það, sem
ég ætla að byrja á. Orð þessi eru hugtök, sem notuð
eru sem undirstaða stærðfræðilegra líkinga. Síðan er
þeim beitt eftir sérstökum reglum og að lokum dregn-
ar almennar og jafnvel pólitískar ályktanir af niður-
stöðunum. Það er því ekki hægt að leiða hjá sér þessa
notkun málsins.
Fyrst er notkun dr. Gunnars á orðinu vinnsla. Ég
hefi alltaf hugsað mér að orðið vinnsla stæði í sambandi
við vinnu og merkti verknað. Dr. Gunnar notaði orðið
vinnsla í merkingunni framleiðslumagn. Hjá honum er
vinnslan í þjóðfélaginu framleiðslumagnið. Við nánari
athugun sér maður þó, að þetta málfar þjónar vissum
tilgangi, því það er ekki framleiðslumagn í hagfræðileg-
um skilningi, sem er hans vinnsla, heldur eingöngu
framleiðslumagnið, þegar um er að ræða efniskennda
afurð. Afurðin verður að vera áþreifanlegur hlutur, eins
og brauð eða kjöt, járn eða stál. 1 hagfræðinni er hug-
takið framleiðslumagn ekki endilega efnisbundið á þenn-
an hátt, heldur getur verið um að ræða óefniskennda
hluti. Stundum er þó greint á milli vöruframleiðslu og
þjónustu, en þá í tæknilegri merkingu. Ástæðan til þess
að hagfræðingum er lítið gefið um þessa skiptingu í
hagfræðinni er sú, að það er í raun og veru enginn mun-
ur á vöruframleiðslu og þjónustu.
Ef við athugum hvað það er sem gerist, þegar bak-
arinn býr til rúgbrauð, þá sjáum við strax, að bakar-
inn býr ekki til neinn rúg. Hann gefur honum lit og
sérstakt ástand með því að baka hann, og hann gefur
honum lögun með því að hnoða hann. Bakarinn breytir
ástandi, lögun og legu efnisins. Framleiðslan er fólgin
í því að breyta lögun og legu efnis, ekki í þvx að skapa
nýtt efni. Jafnvel efnaiðnaðurinn fær ekki meira að
gert. Munurinn er sá, að hann fæst við frumeindir, þar
sem aðrir fást við sameindir.
Bakarinn innir af hendi þjónustu. Bakarinn handleik-
ur rúg og fiskimaðurinn handleikur þorsk, læknirinn
handleikur limi okkar og lögfræðingurinn fer ekki lengra
en að fá okkur til að tala eða hlusta. En mismunurinn
er ekki neinn, sem skiptir máli, frá sjónarmiði hagfræð-
innar. Dr. Gunnar notar hér hugtök, sem einu sinni þekkt-
ust í hagfræðinni, en hafa fyrir löngu verið lögð á
hilluna. Það skiptir ekki neinu verulegu máli, að við
snúumst í kringum þorskinn og framleiðum nokkur
hundruð þúsund tonn af þorski, eða öðrum fiski, eða
hvort við gerum eins og Svisslendingar og snúumst svo
og svo marga kílómetra í kringum ferðamennina. Hvort
tveggja telst í rauninni framleiðsla og þjónar svipuðum
tilgangi: að fullnægja þörfum manna, hvort sem það
eru nú ferðamenn eða fiskætur á Spáni. Þátttakendur
í framleiðslunni inna af hendi þjónustu, hvort sem þeir
eru verkamenn eða verkfræðingar.
Dr. Gunnar segir, að það hafi tekizt að auka fram-
leiðnina í Svíþjóð. Árangurinn hafi orðið sá, að færri
hafi orðið að fást við vinnslu, fleiri geti gefið sig að
þjónustustörfum. Hann segir orðrétt: ,,Með því að auka
afköst á mann um 2,8% hefur tekizt að auka neyzlu
um 2% á mann og minnka vinnsluhluta, þ. e. að auka
þjónustuhluta þjóðfélagsins um 0,8%“.
Hvaða máli skiptir þetta? Hvaða máli skiptir það, að
rafmagnsiðnaðurinn stækkar og efnaiðnaðurinn minnk-
ar, eða þeim, sem framleiða rúg, fjölgar, en þeim, sem
vinna að þvi að afgreiða bíómiða, sem er þjónusta,
fækkar. Hvaða máli skiptir það í raun og veru? Frá
sjónarmiði hagfræðinnar, sem er það, sem um er að
ræða, skiptir það ekki máli, því hennar sjónarmið er
framfarir í velmegun. Þetta skiptir máli að sjálfsögðu
frá sjónarmiði félagsfræðinnar, að þjóðfélagið, sem
samanstendur af fólki, sem vinnur eingöngu svokölluð
þjónustustörf, er kannske öðruvísi á ýmsan hátt, en
það þjóðfélag þar sem menn fást við að skera hrygginn
úr fiski eða slátra rollum. Hugsunarhátturinn verður
sennilega öðruvísi. Það er rétt, að eitt af því, sem gerist
í sambandi við vaxandi velmegun er það, að fleiri vinna
svokölluð þjónustustörf og færri vinna að framleiðslu á
vöru. En frá sjónarmiði velmegunarinnar er það nokk-
urn veginn sama hvernig þessu vindur fram. Það skiptir
litlu máli frá sjónarmiði hagfræðinnar, hvort neytandi
kaupir brauð fyrir 20 krónur, eða hvort hann kaupir sig
inn á konsert fyrir 20 krónur. Hvort tveggja vill hann
gefa jafn mikið fyrir og hvort tveggja því frá efna-
hagslegu sjónarmiði honum jafn nauðsynlegt. Menn taki
eftir því, að í þessari setningu, sem ég vitnaði til, þar
talar dr. Gunnar um að auka neyzluna um 2% á mann.
Neyzlan á mann eykst um 2,8% en ekki 2%. Mismun-
urinn stafar af því, að til neyzlunnar telur hann ekki
þjónustu. Það er ekki neyzla í hans augum að menn
fari á konsert. Frá sjónarmiði hagfræðinnar er þetta
neyzla.
Þær hugmyndir dr. Gunnars, að framfarir séu aðal-
lega það að framleiða meiri iðnaðarvörur, koma víða
fram í erindi hans. Hann telur, að framfarir séu fólgn-
ar í fjárfestingu í iðnaði. Þannig gagnrýnir hann það
í niðurstöðum sínum, að óarðbær fjárfesting sé hlutfalls-
lega mjög mikil hér á landi, og að um helmingur af fjár-
festingunni fari í íbúðarhús og landbúnað.
Ég hef látið í ljós þá skoðun, að framfarirnar væru
fólgnar í því fyrst og fremst að festa fé í þeim atvinnu-
vegum, hverjir svo sem þeir væru, þar sem hægt væri
að auka framleiðni. Hvað viðkemur landbúnaði og í-
búðarhúsabyggingum, þá er þvi til að svara að frá sjón-
armiði hagfræðingsins skiptir það miklu máli, að fjöl-
skyldan er venjulega reiðubúin að leggja frá 20 og upp
i 30% af tekjum sínum í húsnæðisþjónustu. Er þörfin
fyrir húsnæði minna brýn en aðrar? Er húsnæðisþjón-
usta óæðri hlutur heldur en t. d. brauð eða klæði?
Atvinnulífið snýst fyrst og fremst um það að upp-
fylla þarfir okkar, þannig að við fáum þær uppfylltar