Freyr - 01.04.1949, Blaðsíða 34

132
FREYR
Smjörbúasamtaand Suðurlands 1905 og var
formaður þess í 14 ár. í kjölfar rjómabú-
anna kom svo Sláturfélag Suðurlands, en
taann var aðalbaráttumaður fyrir stofnun
þess 1907, og var formaður þess alla tíð eða
í 41 ár. Stofnun Sláturfélagsins var annað
stóra félagsmálaátakið til varnar bændum
fyrir verzlunarkúgun og örbirgð. En Ágúst
lét ekki þar við sitja. Hann var einn af
stofnendum Búnaðarsambands Suður-
lands og formaður þess í 6 ár, stofnaði
nautgriparæktarfélag í sveit sinni fyrir
í'úmum 40 árum og var formaður þess
lengi. í 40 ár var taann formaður Búnaðar-
félags Hrunamanna, hreppsnefndarstörf
voru sjálfsögð um marga áratugi, sýslu-
nefndarmaður 34 ár, sáttanefndarmaður
45 ár, formaður sóknarnefndar í 48 ár og
hreppstjóri síðustu 15 árin. Hann var
landkjörinn alþm. 1926 og sat á búnaðar-
þingi 11 ár. Skipaður í yfir fasteignamats-
nefnd 1917 og aftur 1928.
Hann átti drýgstan þátt í stofnun
Kaupfélags Árnesinga og var formaður
þess frá byrjun og meðan ævin entist.
Hálfáttræður stóð hann, ásamt fleiri á-
taugamönnum að stofnun Fiskiræktar- og
veiðifélags Árnesinga og var einn af
stjórnendum þess. Hann fékk heiðursverð-
laun úr Styrktarsjóði Kristjáns konungs
IX. 1906, heiðursmerki Dbrm. 1907 og R.F.
1921.
Ágúst Helgason var mikill framtaksmað-
ur. Hann fylgdi hverju máli með hófsemi
og festu, en vann löngum meira á en þeir,
sem hærra töluðu og voru yfirborðsmeiri.
Hann var glöggur á meginatriði hvers
máls, og lagði þeim einum málum lið, sem
hann vissi að voru til menningarauka.
En miklum tíma varð að fórna fyrir öll
þessi margþættu félagsmálastörf. Ekki sá
það samt á búskapnum í Birtingaholti.
Öðruvísi gat það heldur ekki verið, þar
sem jafn búvitur bóndi stýrði búi. Fyrir
aldamótin húsaði hann jörð sína svo sem
höfðingja sómdi, bæði fyrir fólk og fénað.
Af slíkri rausn var það gert, að þegar norð-
lenzku bændurnir fóru hina fyrstu bænda-
för um Suðurland 1910, þótti þeim, sem
vart mætti greina hvað væri íbúðarhús
eða hlöður og peningshús. Sama máli
gegndi um aðrar umbætur. í rauninni var
Birtingaholt um langa stund nokkurs kon-
ar „tilraunastöð“ sunnlenzkra bænda.
Bóndinn þar ók kerru, fyrstur manna, í
sveit sinni og þó víðar væri leitað, meðan
aðrir reiddu á klökkum. Hann plægði,
herfaði og sáði grasfræi og frænfóðri, löngu
áður en aðrir áræddu slíkt. „Ágúst í Birt-
ingaholti getur allt af sýnt manni eitt-
hvað nýtt, sem er til bóta í búskapnum“,
sagði merkur Árnesingur, er hann hafði
komið þar. Og bóndinn í Birtingaholti setti
ekki ljós sitt undir mæliker. Hann hvatti
bændur til að reyna ný áhöld og verkfæri,
hollar vinnuaðferðir og ræktun jarðar og
búfénaðar.
★
Helgi í Birtingaholti sendi sonu sína í
skóla hvern af öðrum. Þeir urðu andlegir
forustumenn, og líka bændaforingjar, eftir
því, sem aöstæður leyfðu. Ágústi mun hafa
verið það allþung raun á æskuárum sínum,
þegar faðir hans óskaði, að hann yrði
bóndi. Unga manninum var það ekki sárs-
aukalaust, ef hann væri álitinn standa hin-
um bræðrunum að baki, hvað námshæfni
snerti. íslenzkir bændur munu vera á einu
máli, að þá hafi Helgi í Birtingaholti ráð-
ið vel, er hann beindi þessum efnilega syni
sínum í bændastétt. Hitt vita allir, að vel
hefði hann sómt sér á bekk lærðra manna.
Ágúst Helgason var höfðingi í sjón og
reynd. Fáir hafa betur borið sæmdarheit-
ið: héraðshöfðinginn, en hann. Og þó að
Birtingaholt væri vel setið af föður hans,
þá hefir þó ævistarf Ágústs brugðið þeirri
birtu yfir þann stað, sem bezt getur orð-
ið um höfðingjasetur. En þess er vert að
minnast, sem minna hefir borið á út í frá,
hvern þátt húsfreyjan í Birtingaholti, Mó-
eiður Skúladóttir, læknis, Thorarensen frá
Móeiðarhvoli, átti í því þjóðnýta starfi,
sem hann vann bæði heima og að heiman.
Sjálfur sagði hann svo frá á elliárum, að
þegar hann á vordögum, 1. júní 1888, stóð
við hlið hinnar 19 ára gömlu, glæsilegu
og vel ættuðu konu, þá hafi lífið skorað
á sig að verða að manni. Allir vita hvern-