Freyr - 01.02.2001, Síða 29

Á fallaár landbúnaðarins
S
Arið 2000 kom fram á
sjónarsviðið ný gerð
neytenda, þ.e. neytendur
sem voru á varðbergi
gagnvart hvers konar búvörum.
Það gerðist í kjölfar þess að ímynd
búvara sem hollra, náttúrlegra og
hreinna afurða varð fyrir endur-
teknum áföllum. Efst ber kúarið-
una þessa stundina, en nefna má að
auki salmónellasýkingar, listenu í
kjötáleggi, kjöt- og beinamjöl í
fóðri jórturdýra, sorp í dýrafóðri,
og ótta við díoxínsmit og erfða-
breytt matvæli.
Hefðbundinn landbúnaður, eins
og við þekkjum hann nú á dögum,
á rætur sínar að rekja aftur á 18.
öld. Hugmynd að baki hans var
m.a. sú að grípa mætti inn í gang
náttúrunnar, bæði jurta- og dýra-
ríki, með aðstoð þeirrar þekkingar
um lögmál náttúrunnar sem menn
höfðu þá öðlast. Þar með var varp-
að fyrir róða fyrri hugmyndum um
að náttúran væri heilög og að ekki
mætti ganga á rétt hennar.
Þegar hinn vísindalegi hefð-
bundni landbúnaður verður nú fyr-
ir áfalli stafar það af því að fólk ótt-
ast að með því að beita óæskilegri
tækni séu afurðimar orðnar ónátt-
úrulegar og þar með óhollar og
jafnvel banvænar. Að baki þessa
liggur hugmyndin um að auðvelt sé
að skaða náttúruna. Vísindin hafa
breyst í tækni og tilgangurinn með
tækninni er að framleiða vöru.
„Heimurinn er ekki vara“, er nafn á
bók eftir franska bændaleiðtogann
José Bové. Ef við gemm náttúruna
einungis að vöm þá mun hún hitta
okkur fyrir.
Um þessar mundir á sér stað
kerfisbreyting sem nauðsynlegt er
að átta sig á til þess að skilja hvers
vegna kúariðan hefur valdið slíkum
usla sem raun ber vitni. Ótti okkar
við kúariðu stafar ekki aðeins af
því að því er spáð að fjöldi fólks fái
Creutzfeldt-Jakobs veiki, (CJ).
Ótti okkar stafar af því að okkur
grunar að kúariðan sé einungis
toppurinn á ísjakanum og að fleiri
sjúkdómsfaraldrar geti fylgt í kjöl-
farið.
Enn sem komið er hafa aðeins 83
manns dáið úr CJ af völdum neyslu
smitaðs kjöts af kúariðu og lítill
hópur fólks að auki er sýktur. í
alþjóðlegu samhengi er þetta ekki
stór hópur. Aðeins í Frakklandi
deyja í viku hverri álíka margir af
völdum sýkingar í sjúkrahúsum og
í Noregi deyja árlega fimmfalt
fleiri í umferðinni. Þar tölum við
um slys, þ.e. að fómarlömbunum
verði ekki kennt um það sem gerist.
Hræðslan við CJ er eins mikil og
raun ber vitni vegna þess að
ábyrgðin þrúgar okkur. Við vitum
innst inn að við emm sjálf ábyrg
fyrir því að skepnumar hafa smitast
af kúariðu með því að gera þeim
rangt til. Nú emm við kölluð til
ábyrgðar.
Enginn veit hvernig kúariðan
varð til. Sú skýring að lækkun
hitastigs við kjöt- og beimamjöls-
framleiðslu í spamaðarskyni, þegar
orkuverðið hækkaði, er engin alls-
herjarlausn á því. Það er einnig
varasamur hugsunarháttur vegna
þess að það tekur frá okkur ábyrgð-
ina með því að við búum okkur til
óvin. Við verðum hins vegar að
horfast í augu við það að við vitum
ekki hvemig sjúkdómurinn varð til
og því getur hann komið fram aftur
hvar sem er.
Hingað til hafa fundist rúmlega
177 þúsund kúariðutilfelli í Eng-
landi. Hefðu Englendingar haft
sömu reglur og Frakkar og eytt
hverri hjörð, þar sem kúariðutilfelli
hefur komið upp, væri staðan önn-
ur og betri, þó að þar með hefði
nautgripum í landinu fækkað mik-
ið. I Frakklandi hafa fundist alls
233 kúariðutilfelli og af þeim
fundust 155 á liðnu ári. Þannig eru
kúariðutilfelli um 800 sinnum fleiri
í Englandi en Frakklandi þó að í
Frakklandi séu um 20 milljón naut-
gripir en í Englandi innan við 10
milljón. í Frakklandi eru nú skoð-
aðir um 20 þúsund nautagripir á
viku og það annast 14 rannsóknar-
stofur. Þar í landi er einnig ein-
dreginn pólitískur vilji til að taka
málið föstum tökum og útrýma
veikinni en þar hefur komið fram
að 93,6% af kúariðutilfellum hafa
fundist í mjólkurkúm, en ekki í
kúm sem kálfar ganga undir, þó að
þessir tveir hópar kúa sé u.þ.b. jafn-
stórir.
Það er vegna hinnar einbeittu af-
stöðu Frakka innan ESB að farið er
að skoða nautgripi í Noregi m.t.t.
kúariðu. England ákvað bann gegn
notkun kjöt- og beinamjöls í fóður
þegar árið 1996, Portúgal árið 1998
og Frakkland, Sviss, Danmörk og
Ítalía árið 2000.
Kúariðukreppan er aðeins hluti
af stærri heild og það er þeirri
heild sem þarf að breyta ef leysa á
þessa kreppu. í Evrópu er mikill
áhugi á lífrænum landbúnaði, þar
sem slíkur landbúnaður er einn fær
um að skapa landbúnaðinum aftur
traust.
Lífrænn landbúnaður er hins
vegar engin skyndilausn á vanda-
málinu og krefst þekkingar, frum-
kvæðis og ekki síst siðferðisþreks.
Það að kúariða hefur ekki komið
upp í Noregi gefur okkur ekkert
öryggi um að þannig verði það um
alla framtíð. Príóninu, smitefninu,
verður einungis varist með gagn-
rýnum huga, vísindalegum vinnu-
brögðum og fullri virðingu fyrir
neytendum.
Utdráttur og endursögn úr grein
eftir Tore Stubberud, rithöfund og
bónda, (rœktar Límousin nautgripi),
{ norska blaðinu „Bonde og
Smábruker", 1. tbl. 2001.
pR€VR 1/2001 - 25