Freyr - 01.05.2003, Page 40

fjölda fósturvísa frá hverri kú.
Þeim er komið fyrir í kúm á búum
dreift og kjaminn hefúr síðan for-
kaupsrétt af áhugaverðum kálfúm
sem fæðast. Þannig em afkvæmi
bestu kúnna tiltæk strax og
reynsla fæst um þær á fyrsta
mjólkurskeiði. Avinningurinn
með ræktunarskjamanum liggur
fyrst og fremst í því að menn ætla
að nautsmæðravalið eigi á þennan
hátt að geta orðið miklu ömggara
en með hefðbundnum aðferðum.
Aðein ræktunarkjaminn í Hol-
landi hefúr starfað það lengi að
þaðan em komin naut sem búið er
að afkvæmaprófa. Reynslan það-
an bendir eindregið til að nauts-
mæðravalið þar sé miklu réttara
en gerist í dreifðu vali nautsmæðr-
anna þar í landi. Líklega þarf ekki
að segja neinum að rekstur slíkra
ræktunarkjama er feikilega mikið
og dýrt íyrirtæki.
Niðurstaða dönsku vísinda-
mannanna er að þó að aukakostn-
aður sé umtalsverður við að reka
ræktunarkjama þá séu allar líkur á
að sá ræktunarávinningur, sem
hann geti skilað, sé það mikill að
rétt sé fyrir danska ræktunarfyrir-
tækið að steiúa að slíkum rekstri.
Til þess að svo verði sé hins vegar
nauðsynlegt að hann sé nægjan-
lega stór, stefna verði að lágmarki
að 100 svartskjöldóttum fyrsta
kálfs kvígum á ári og 50-75 kúm af
hvom kyni, þeim rauðu og Jersey.
BREYTILEIKI f FRJÓSEMI
DANSKRA KÚA
í dönsku nautaskránni er pistill
þar sem greint er frá breytileika-
þáttum í frjósemi kúnna í nýlegri
mjög umfangsmikilli rannsókn.
Þar kemur fram að breiddin í fjöl-
da sæðinga á 100 kúa búum var á
bilinu 150 til 230. Muninn í ár-
angri mátti að 95% rekja til um-
hverfisþátta. Áhrifin af nauti, sem
notað var, á árangurinn em aðeins
metin 0,5% og hlutdeild frjótækn-
isins í mun í árangri 1%. Rann-
sóknin sýnir skýrt að það er
beiðslisgreining, hve vel hún er
unnin, sem er algert lykilatriði
varðandi árangur.
I skránni er einnig eftirfarandi
smáklausa undir fyrirsögninni
„blekking eða staðreynd“.
„Enn eyðum við pengingum í
sýningu afkvæmahópa undan
nautum á stórsýningunum. Það
var byrjað á þessu löngu áður en
tekið var upp samræmt línulegt
útlitsmat. Þrátt fyrir miklu betri
aðferðir til afkvæmadóma höldum
við enn í sýningar. Þeim fylgir
mikill kostnaður við dóma, flutn-
ing gripanna og fleira.
Mesta hættan er samt sú að
nautið sé rangt dæmt á gmndvelli
þessara fáu dætra. Mæðumar ráða
helmingnum og hrein tilviljun
ræður undan hvaða kúm þessar
kýr koma. Tilviljunin hefúr því
mikil áhrif á hve vel afkvæma-
hópurinn kemur fyrir. Við útreikn-
ing á kynbótamati nauta eru þessi
áhrif hins vegar fjarlægð þar sem
leiðrétt er fyrir gæðum mæðranna.
Lærdómurinn er því: Horfðu
fyrst og fremst á kynbótamatið en
ekki áhrifín frá sýningunum þegar
þú velur naut til notkunar.”
Aðeins er rúmt ár síðan Danir
tóku upp kynbótamat fyrir end-
ingu líkt og við gerðum á þessu
ári. Mikið efni hjá þeim er því til
um það og margt, sem þar má
lesa, mjög í takt við það sem
Baldur hefúr verið að kynna fyrir
okkar íslensku kýr.
Duldir erfðagallar í
ERLENDUM KYNJUM í SvÍÞJÓD
Mikið af forvitnilegu efnu er í
sænsku nautaskránni. Svíar em
eins og Danir talsvert uppteknir af
erfðagöllum. Duldir erfðagallar
em sífellt að koma fram í erlendu
kynjunum. I svartskjöldóttu kún-
um hefúr verið nokkuð um slíka
sjúkdóma sem hafa verið að uppg-
vötast á síðustu ámm. Sumir þeir-
ra tengjast þekktustu kynbóta-
nautunum bandarísku frá síðustu
tveimur eða þremur áratugum.
Þeir hafa því sumir fengið feiki-
lega mikla útbreiðslu og em sum-
ir nánast alheimsvandamál.
Sá nýjasti gengur undir skamm-
stöfúninni CVM og var uppgvöt-
aður í Danmörku fyrst árið 1999.
Kálfar sem fæðast em vemlega
vanskapaðir, en til viðbótar drepst
talsverður hluti þeirra á fósturstigi
og þessu fylgir því að talsvert er
um að kýr séu að láta fóstri seint á
meðgöngutímanum. Búið er að
fínna DNA próf fyrir þessu og þess
vegna em allir nautkálfar sem
koma til greina sem stöðvamaut
prófaðir. Þessu fylgir því umtals-
vert tekjutap í dauðum kálfúm,
lakari frjósemi, kostnaði við próf-
un á nautkálfúm og visst brottfall
þeirra. Danir benda á að þó að með
slíkum nákvæmum prófúnum tak-
ist tiltölulega hratt að eyða eigin-
leikanum úr nautastofninum verði
honum talsvert lengi viðhaldið
ekki hvað síst í gegnum heima-
nautanotkun. Einnig er umfjöllun
um slíkan erfðavísi í rauðu kúnum
sem nýlega hefúr fúndist og veldur
því sem þeir kalla rækjubragði í
mjólk. I sambandi við það hefúr
aftur á móti komið upp það vanda-
mál að vísindamennimir, sem
uppgvötuðu erfðavísinn, hafa sótt
um einkaleyfi á uppgvötuninni og
því hefúr ræktunarfélagið ekki geta
tekið upp almenna prófún á naut-
unum. Svo virðist sem þetta einka-
leyfismál hafi vakið upp spuming-
ar um hvað vísindamönnum geti
leyfst að skara eld að eigin köku
með rannsóknum sem kostaðar em
af almannfé og nýtt til rannsókn-
anna að verulegum hluta gögn frá
ræktunarfélögunum.
TVÖ MJÓKURKÚAKYN í SvÍÞJÓÐ
Tvö aðalkyn mjólkurkúa er að
finna í Svíþjóð, rauðu kýmar sem
140 - Freyr 4/2003