Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1946, Page 57

GUÐMUNDUR FRIÐJÓNSSON OG DETTIFOSS
35
því þau lýsa áhrifunum við fossinn,
af fossinum á huga skáldsins.
Kvæði Guðmundar væri hinsvegar
réttnefnt: “Guðmundur bóndi sækir
Dettifoss heim”. Það hefst með
Þriggja vísna inngangi, þar sem
bóndinn lýsir höftum þeim er önn
°g skylda leggja á útþrá hans og
skýra það hversvegna það er “rosk-
Jnn maður, frændi feyskju”, er “oki
smeygði af hálsi beygðum” og “essi
beindi austur að fossi” til þess að
skoða hann í “aftanseldi sólmánað-
ar.”
Þessi inngangur er ekki ólíkur
kyrjuninni á sumum drápum forn-
skáldanna. Þannig segir Egill frá
ferðalagi sínu til Englands í upphafi
Höfuðlausnar: “drók eik á flot / við
lsa brot”. Sá er þó munurinn, að
Dgill færir Eiríki drápuna, en Guð-
niundur yrkir sína drápu eftir að
hann kemur úr ferðinni, sem er yrk-
isefnið.
Sá er annar munur, að hér yrkir
bóndi en ekki víkingur. Þótt eigi
Vaeri önnur rit Guðmundar til vitnis
Uln hag hans, stöðu og hugsunarhátt,
gæti engum blandast hugur um
það eftir lestur þessara lína:
Sitja margir í þröngri kytju
önnum kafnir, engu sinni
útþrá sína rétta úr kútnum
°g
Kúgar margan konungshuga
kergju vekur, magnar ergi
hringur sjónar helsti þröngur
— hlóðum áþekt Berurjóður.
Og bóndinn leynir sér heldur ekki
f öðrum stöðum í kvæðinu. Á leið-
^úni austur fer hann um “eyðimörk,
sem eftir bíður / endurgreiðslu, vilja,
hendi / talar á svæði margra mílna /
misturgjörn um dána kvisti.” Hér er
maður, sem ann landinu og hefði vilja
til að klæða það. Og þegar hann
kemur til fossins, lætur hann foss-
öldunginn líta yfir “erilmold og
grjótin beru” og “gera fala bót við
kala,” þótt slíku boði verði ekki sint
af “þjóð, sem þreytir / þrætutafl í
skjóli nætur, / tafl um fúið keppi-
kefli / kálfskinnstytlu gamla og
hálfa.” Hér mun Guðmundur bóndi
eiga við og sneiða að deilunni við
Dani og kröfur þær er sjálfstæðis-
menn þeirra tíma bygðu á Gamla
Sáttmála. Hefir Guðmundi þótt sú
deila lítt raungæf, og hefir hann litið
svo á, að hitt stæði mönnum nær, að
hlúa að landinu og bændunum, sem
ræktuðu það, með því að vinna að
virkjun fossorkunnar; en fossamálið
svonefnda var einmitt á dagskrá um
þessar mundir.
En fossinn minnir bóndann líka á
aðrar jarðabætur, því það sem hann
malar af björgum og grjóti í kvarn-
arhyl sínum, það flytur áin fram til
sjávar uns það hleðst upp í óslöndun-
um og verður að “engjaböndum með
fjörusöndum Öxarfjarðar”, eða “þró-
ar engi og þinghá drýgir Keldhverf-
inga.”
Loks birtist viðhorf bóndans við
höfðingjum landsins ljóst í næst síð-
ustu vísu, þar sem hann ber þessa
“hrokagikki í valdaskikkju” saman
við hinn ópersónulega og þessvegna
saklausa jötunmátt fossins.
III.
Svo mörg eru þau orð um bóndann,
og skal nú athygli snúið að fossinum,