Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1953, Blaðsíða 38

GÍSLI JÓNSSON:
Litið um öxl
„Hann svo stakur, sterkur, hár,
stækkar við hver hundrað ár.“
Þegar mér, sem þetta rita, veittist
sá óvænti heiður, að vera kjörinn til
að lesa og syngja kvæðið, sem þessar
línur eru úr, á hundrað ára minn-
ingarhátíð Jóns Sigurðssonar, „okk-
ar gæfumesta manns,“ hér í G. T.
húsinu, 17. júní 1911, þá kom mér
síst til hugar, að ég mundi lifa það,
að taka þátt í aldarafmæli kvæðis-
höfundarins, Stephans G. Stephans-
sonar. Hann var þá innan við sex-
tugt, og meira en fjörutíu ár er
langur tími í ævi hvers sem er.
Því hafði líka verið svo oft spáð,
að skemmri tíma en það tæki til
þess, að þurka út alt sem íslenskt
er í þessu landi. En reynslan sýnir,
að það er svo langt frá því, að
nokkuð hafi verið þurkað út, því
annars stæðum við ekki á þessum
tímamótum, fagnandi yfir því að
hafa átt slíkan mann, í fullri vissu
um, að einmitt hann sé einn af
þeim fáu, sem stækkar við hver
hundrað ár.
Aldamótaárið, 1900, kom út á ís-
landi lítið kver, sem hét „Á ferð og
flugi“. Það rumskaði ónotalega til í
hugum sumra oddborgaranna á föð-
urlandinu, sem lifðu í þeirri óbifan-
legu trú, að ekkert gott gæti komið
frá Nazareth — að ekkert nýtilegt
gæti komið vestan um haf, og þá
allra síst frá íslendingum þar.
Fyrsti maðurinn, sem þorði að draga
athygli landa sinna að þessu kvæði
og að gefa því óskorað lof, var próf.
Guðmundur Hannesson, þá héraðs-
læknir á Akureyri. Hann sýndi
fram á, í skorinyrtu erindi, að þarna
væri á ferð stórskáld, sem kvæði við
mjög svo ólíkari tón en jafnvel
viðurkendustu skáld heimalandsins.
Þetta var fyrsta rimin í frægðar-
stiga Stephans þar. Síðan er meira
en hálf öld, og mörg bindi af ljóðum
hans hafa komið fyrir sjónir almenn-
ings á þeim tíma og hlotið verðugt
lof og viðurkenningu, en samt,
að honum löngu látnum, hefir
aldrei verið bjartara um nafn hans
en nú. Einkennilegt má það þó virð-
ast, að út frá honum hefir ekki
myndast neinn skáldaskóli. Á hann
það sameiginlegt við Einar Ben., og
stafar það ef til vill af því, að báðir
voru of stakir, sterkir, háir til þess
að skipa um sig hirð, þó báðir væru
þeir konungar í ríki andans.
Stephan varð nærri hálf-áttræður
að aldri, en hann þornaði aldrei
upp, kvað sig aldrei í kútinn; ef
nokkru munaði, þá stækkaði hann
með aldrinum. Hann átti margvís-
lega andstæðinga um dagana, eins
og flestir eða allir, sem mikið er i
spunnið. Hann var talinn tyrfinn og
torskilinn, sbr. vísu Káins vinar
hans: „Yrkir myrkt og stundum
stirt Stefán G. í Kringlunne“. Hann
var jafnvel sakaður um landráð, og
er það eitt af því, sem ég hygg,
enginn vildi nú sagt hafa. En aðda-
endur hans voru ávalt mun fleiri,