Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1953, Side 46

28
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
*
fram til virðinga og sæmdar báðum
megin Atlanzála.
Það eru engu síður dapurlegar
myndir og skuggalegar, sem ber
fyrir hugsjónir vorar, en hinar, sem
birtu stafar frá.
Það var dapurt yfir landi og þjóð
á þeim árum, er íslendingar hófu
vesturfarir. Sjaldan hefur trúin á
landið og möguleika þjóðarinnar til
að lifa á íslandi, verið minni en þá.
Og það var á ýmsan veg litið á vest-
urfara og vesturfarir í þann tíð. Þess
er ekki að dyljast, að þeir menn
voru ýmsir til, er greiddu fyrir
heimanför sveitunga sinna í þeim
góða tilgangi, að létta af sveit sinni,
ef ekki beinum framfærsluþunga, þá
að minnsta kosti óttanum af hugsan-
legum kostnaði af framfærslu
sumra, er mikla ómegð höfðu. — En
sú tíð er liðin, og hver kynslóð verð-
ur að dæmast eftir aðstæðum og
hugsunarhætti síns tíma. — En hin-
ir voru og líka til, er sáu og skildu, að
hér var um þjóðarinnar dýrustu eign
að ræða, þar sem var fólkið sjálft,
og þeir menn horfðu döprum huga
eftir hverjum einum, er að heiman
fór. Og það var í anda þeirra manna,
er norðlenzka sveitaskáldið lagði
þessa sáru og eggjandi spurningu
fyrir vin sinn, er var á förum vestur:
Ertu á förum, elsku vinur!
út í heiminn, vestur í bláinn?
Á að fara í ólgusjáinn
ættar vorrar megin-hlynur?
Finnst þér ekkert vera að vinna,
vegur enginn heima’ á Fróni?
alt frá jökli út að lóni
ekkert viðnám krafta þinna?
Hefirðu litið hrunda garða
hátt til fjalls og niðr’ að túni?
Afi þinn hinn elju-lúni
á sér þarna minnisvarða,
mælikvarða, er mátt hans sýni.
Vel var hún meint eggjun skálds-
ins til vinar síns að snúa aftur. En
teningunum var kastað. Þetta
fólk hafði þegar höggvið á helgasta
strenginn. Óáran og hörð örlög
hrundu því að heiman, og það var
sízt þörf að ýfa undir þess, er það
var að fara. Þær voru nægilega opn-
ar samt. Það vissi vel hvar varðinn
stóð. Hvar verkin feðranna og mæðr-
anna leyndust, þótt lítið færi oft
fyrir þeim, er árin liðu. En nú hefur
þetta fólk reist sjálfu sér og feðruna
sínum og mæðrum nýja varða í nýju
landi, og margir yðar, sem yngri
eruð, getið nú sagt:
„Afi minn hinn elju-lúni
á sér „hérna“ minnisvarða“.
Og víst eru sumir þeir varðar
slíkir, að minni mundi ljómi sögu
vorrar en hann nú er, væru þeir
ekki til.
Kannske hef ég nú fremur
hryggt yður en glatt, með sumum
þeim myndum, er ég hef dregið upp
fyrir yður, og hefði ég þó svo
gjarna viljað sýna þær myndir einar
að heiman, sem hefðu mátt gleðja
hug þeirra allra, er mál mitt heyra,
eða gera eitthvað það fyrir yður og
þá aðra, er láta sér annt um íslenzk-
an menningararf hér í álfu, eitthvað,
er létt gæti undir með yður í menn-
ingarbaráttunni hér og baráttunni
fyrir viðhaldi móðurmálsins, og ekki
aðeins viðhaldi, heldur einnig út-
breiðslu íslenzkra bókmennta-afreKa
fornra og nýrra.
Hann fær ekki dulizt sá menning-
ar-varði, sem þér, Vestur-íslending-
ar, hafið reist ætt yðar og heima'