Árbók VFÍ/TFÍ - 01.01.1996, Side 157

Snjóflóð - Helstu varnarkostir 155
Losun snævar í upptakasvæðum hefur lítið sem ekkert verið beitt hér á landi. Helsta ástæðan
fyrir því er sú að enn sem komið er hefur nær eingöngu verið fylgst með snjóalögum ofan
byggðarlaga og þar er losun snævar yfirleitt ekki beitt vegna óvissu um afleiðingar fyrir menn
og mannvirki. Erlendis er töluvert um að losað sé um snjó á skíðasvæðum og við þjóðvegi en
það er mjög sjaldan gert yfir byggð.
Það má hugsa sér að losa um snjó í upptakasvæði áður en magn hans verður það mikið að
stór snjóflóð falli. Það sem háir því hins vegar hér á landi er að snjósöfnun í upptakasvæðin
gerist í lang flestum tilfellum þegar slæm veður geysa og því erfitt að fylgjast með því hversu
hratt snjórinn hleðst upp. Ef sprengt yrði geta snjóflóðin orðið of stór og því farið út fyrir þau
mörk sem reiknað var með.
Skipulagning byggingarsvæða hefur í flestum tilfellum tekið mið af hættumarkalínum þar
sem þær hafa verið settar en enn sem komið er eru nokkur sveitarfélög sem geta lítið gert í
skipulagsmálum vegna þess að hættumarkalína hefur ekki verið ákvörðuð. Það hefur hins
vegar komið í ljós að þau hættumöt sem þegar hafa verið unnin hafa ekki verið nægjanlega vel
ákvörðuð því undanfarna tvo vetur hafa snjótlóð nokkrum sinnum farið allverulega út fyrir
hættumarkalínur með hörmulegum afleiðingum. Það er því ljóst að stokka þarf spilin upp á
nýtt, ekki bara hvað varðar lög og reglugerðir um snjóflóðahættumat heldur einnig stjórn-
skipulagið. Með skynsamri beitingu virkra varna sem byggjast á þekkingu og reynslu má
eflaust fækka slysum og manntjónum og spara töluvert fé.
3 Óvirkar varnir
3.1 Inngangur
Til óvirkra varna má telja mannvirki sem reist eru til að varna því að snjór skríði af stað í upp-
takasvæði, mannvirki sem stöðva snjóflóð eða breyta stefnu snjóflóða í úthlaupssvæði og
mannvirki sem breyta snjósöfnun við upptakasvæði. Til að geta ákvarðað stærð og umfang
varnarvirkja þarf að styðjast við svo kallað viðmiðunarsnjóflóð á hverjum stað og verður það
skýrt nánar hér.
3.2 Viðmiðunarsnjóflóð
Við stærðarákvörðun og hönnun varnarvirkja er notað s.k. viðmiðunar- eða hönnunarsnjóflóð.
Það er snjóflóð sem hefur ákveðna skriðlengd, þykkt, breidd, rúmþyngd og endurkomutíma.
Viðmiðunarsnjóflóðið má ákveða á eftirfarandi hátt:
Notað er þekkt snjóflóð sent talið er að hafi náð sinni mestu skriðlengd. Þekkja þarf m.a.
útbreiðslu þess, þykkt þess, upptakasvæði og þykkt í upptökum. Oft eru til óljósar sagnir urn
skriðlengdir snjóflóða en færri upplýsingar eru til um útbreiðslu þeirra, þykkt og upptök.
Notuð eru reiknilíkön, sem byggja á staðfræðiupplýsingum og/eða á eðlisfræðilegum grunni
til þess að ákvarða áðurnefnd gildi. Það þarf töluverða reynslu til þess að ákvarða viðmið-
unarsnjóflóð og sú reynsla er smátt og smátt að aukast hér á landi.
Þegar líkur og endurkomutími snjóflóða er skoðaður vandast málið nokkuð því þó að lil séu
sagnir um snjóflóð allt aftur til ársins 1118 þá eru flestar lýsingarnar ófullnægjandi til að
byggja ákvarðanir á. Þar sem best lætur er kannski um 100 ára sögu snjóflóða að ræða og í
mörgum tilfellum er sagan enn styttri.
Hér á landi er lítið vitað um endurkomutíma snjóflóða en nú eru sérfræðingar eitthvað farnir
að skoða þau mál.
Reglugerð um snjótlóðahættumat frá árinu 1988 kvað á um að reikna skyldi með því að
snjóflóð hefði endurkomutíma 50 ár. I nýrri reglugerð, sem samþykkt var vorið 1995, er ekki
kveðið á um neinn sérstakan endurkomutíma heldur er höfundum hættumatsins gert að meta