Árbók VFÍ/TFÍ - 01.01.1996, Side 193

Hrafntinnu - kvartshúðun 191
Grotnunarskemmdir (frostskemmdir) leynast oft í steypu undir múrhúðinni, án þess að þær
sjáist á yfirborðinu. Tvær aðferðir eru gjarna notaðar við mat á veðrunarþoli steypu og
viðgerðarþörf, annars vegar er múrhúðin brotin upp á nokkrum stöðum og ástand steypunnar
metið með sjónmati, eða tekinn kjarni sem er sagaður niður í sneiðar og settur í frostþíðupróf
með saltupplausn, samkvæmt sænskum staðli. Með prófinu er hægt að sjá hvort nauðsynlegt
sé að rannsaka aðra eiginleika steypunnar til að meta hvort hægt sé að endursteina útveggina
án sérstakra ráðstafana, t.d. endursteypu eða klæðningar. Nauðsynlegt er að grotnunarskemmd-
ir séu fjarlægðar, annars er hætta á að áframhaldandi skemmdir í steypu eyðileggi endur-
steininguna.
Viðgerðir á frostskemmdum geta verið vafasamar, einkum þegar frostskemmdir eru útbreidd-
ar eða mikil grotnun er í steypunni. Margir hafa gripið til ýmissa ráða, m.a. að kítta og saga
upp sprungur á frostskemmdum flötum, eða sílanbaða yfír frostskemmdir. Sú aðferð að saga
upp sprungur í frostskemmdri steypu, kítta eða setja múr í sprungurnar hefur engum árangri
skilað til þessa, enda verður reyndin sú að skemmdar aukast og tjónið verður enn meira. Sama
gildir um að setja vatnsfælur yfir frostskemmda steypu, en hægt er að tetja framgang
frostskemmda með vatnsfælum ef frostveil steypa er sílanböðuð áður en hún byrjar að grotna.
7 Ryðskemmdir
Steypustyrktarjárn gegna yfirleitt tvenns konar hlutverki, annars vegar að styrkja burðarkerfi,
t.d. súlur, bita og gólfplötur og hins vegar að minnka sprungur í útveggjum. Ef steypustyrkt-
arjárn eru of utarlega í steypu útveggja, eða ef vatn á greiðan aðgang að þeim t.d. í gegnum
opnar sprungur, þá er hætta á að járnin byrji að ryðga. Ryð eykur rúmmál þeirra þannig að
þrýstingur myndast í steypunni undir járnunum og að lokum sprengja þau af sér steypuna og
eyðileggja steininguna.
í húsum sem eru byggð á árunum 1935-1965 eru ryðskemmdir algengastar í þakköntum,
burðarkerfum, í köntum meðfram gluggum og hurðum og í dropraufum. Nauðsynlegt er að
mæla kerfisbundið steypuhulu á járnum. Ennfremur þarf að skoða ástand járnanna í mismun-
andi dýpi, til að meta hættu á áframhaldandi tæringu og hvaða járn þurfi að gera við og hvernig
áður en endursteining hefst. Skoðunin er umfangsmikil og þarf að gera jafnóðum og gert er
við steypuna, þar sem minnsta skemmd getur eyðilagt útlit útveggjanna eftir nokkur ár.
8 Lokaorð
Góð reynsla af steiningu og skeljun sem veðurvörn og gott útlit á útveggjum hlýtur að vekja
upp þá spurningu, hvers vegna hætt var að nota þessa aðferð til utanhúðunar um og eftir 1960.
Spurningunni er ekki hægt að svara á neinn einfaldan hátt, en hafa ber í huga að nýjar máln-
ingartegundir komu á markaðinn á sjötta áratugnum, sem áttu að vera mun betri en gömlu
sementsbundu málningarnar. Vandamálið, sem við stöndum hins vegar frammi fyrir í dag með
flestar málningartegundir, einkum plastbundnu málningarnar, er að með síendurtekinni endur-
málun á útveggjum þá verður málningarfilman of þykk og nauðsynlegt er að fjarlægja máln-
ingu af útveggjum með vissu millibili..
Margar byggingar, sem nú eru 40-60 ára gamlar og eru steinaðar að utan, hafa lítið viðhald
fengið fram til þessa og ástand þeirra er oft þokkalegt, en þó eru nokkur dæmi um að steypu-
skemmdir, einkum frostskemmdir hafi eyðilagt steininguna. Einnig hafa steinefnin gjarnan
veðrast úr yfirborði útveggja, sem stundum er orðið flekkótt og mislitt. Engu að síður er hægt
að segja að reynslan af steiningu og skeljun sé mjög góð og rík ástæða til að viðhalda þessari
aðferð í náinni framtíð.