Árbók VFÍ/TFÍ - 01.01.1996, Side 210

208 Árbók VFÍ/TFÍ 1994/95
manni sínum, fyrstu meiriháttar brúna sem hönnuð var og síðar byggð af íslendingum, brúin
yfir Ytri-Rangá hjá Ægissíðu. Þetta er án efa eitt merkasta verk Jóns sem landsverkfræðings,
þótt ég telji reyndar 10 ára vegaáætlunina sem hann lagði fyrir þingið 1907 jafn merkilega.
Við hönnun og gerð þessarar brúar var ekki aðeins öll hönnunin færð heim heldur einnig
framkvæmdin. Aður höfðu báðir þessir verkþættir við stærri framkvæmdir verið í höndum
erlendra aðila og þá einkum Dana.
Við þetta iækkaði tilkostnaður við varanlega brúargerð um nær 40%.
Brú þessi var járnbitabrú 92 m að lengd og 2,6 á breidd með bei andi gitterbitum í þremur
höfum. Járnbitarnir voru smíðaðir í smiðju sem Jón kom á fót af þessu tilefni og varð upphaf
Landssmiðjunnar. Jón tók virkan þátt í smíði burðarvirkisins í Landssmiðjunni og var hann
iðulega mættur þar eldsnemma á morgnana til að taka þátt í smíðinni, gera mælingar og
útskýra teikningar. Til þess að geta sinnt þessu verkefni nógu vel hætti Jón við að taka þátt í
alþingiskosningum 1911.
Brúin yfir Rangá er „gitterdregari“ yfir 3 fög, hvert um 30 m þar sem miðfagið er útkrag-
andi og endafögin hanga í því. Til þess að athafna sig var fyrst reist trébrú við hlið
brúarstæðisins og frá henni voru stöplarnir reistir.
Endastöplarnir eru báðir byggðir úr tilhöggnu grjóti og bakmúraðir með steypu. Vestari
millistöpullinn, en þar var dýpi mest, var byggður með því að steypa upphengdan kassa yfir
stöpulstæðinu, en áður hafði verið rekinn spúnsveggur kringum stöpulinn og hreinsað undan
honum. Þessum kassa var síðan slakað niður í vatnið og steypt í hann með miklu af svoköll-
uðu sparigrjóti. Ofan á þessa steyptu undirstöðu var síðan stöpullinn hlaðinn úr tilhöggnu
grjóti með baksteypu. Eystri millistöpullinn var á grynnra og rólegra vatni og þar var
undirstöðuplatan steypt beint niður um trekt og svo hlaðið ofan á hana tilhöggnum steinum
með baksteypu.
A þessar undirstöður kom svo yfirbyggingin en hún hvíldi á föstum sætum á endastöpl-
unum og miðbitinn var fastur á millistöplunum, en endahöfin hvíldu á fjaðrahjöltum á endum
miðbjálkans. Brúargólfið var byggt úr timbri. Brúin var svo vígð 31. ágúst 1912 af einum
helsta pólitíska vini Jóns, Hannesi Hafstein ráðherra.
Ymsar aðrar merkar brýr voru byggðar meðan Jón var landsverkfræðingur, má þar nefna
auk áðurnefndra brúa, brýr á Norðurá 1910, Hrútafjarðará 1912, Þverá 1913, Siká 1915, Langá
1915, Gljúfurá o.fl.
Auk þessara brúa barðist Jón fyrir því að eitt erfiðasta vatnsfall landsins, Jökulsá á
Sólheimasandi yrði brúað og gerði hann fyrstu hugmyndir að þeirri brú. Sú brú var síðan
byggð 1920-1921 skömmu eftir að Jón lét af embætti landsverkfræðings.
Bifreiðaeign landsmanna jókst töluvert strax eftir að Jón lét af embætti landsverkfræðings.
Segja má að í tíð Jóns, sem landsverkfræðings höfum við verið að stíga fyrstu skrefin inn í öld
bílanna. Á þessum árum var því bæði tekið tillit til liesta og ófullkoniinna bifreiða við gerð
þjóðbrauta okkar. Þannig var t.d. ákveðið að víkja skyldi til vinstri til þess að þeir sem mættu
konum, en þær riðu alltaf í kvensöðlum á þessum árum, kæmust fram hjá þeim án þess að þær
kræktu fótunum í viðkomandi, en kvensöðlarnir sneru ávallt til sömu handar.
Þótt Jón Þorláksson hafi fremur öllum öðrum lagt grunninn að þjóðvegakerfi okkar var
hann ekki góður bílstjóri og tók ekki bílpróf fyrr en 1929 þá 52 ára að aldri.
Af þessu tilefni voru stórar víðar beygjur sem teknar voru á gatnamótum gjarnan kenndar
við hann og nefndar borgarstjórabeygjur. Eg minnist þess þegar ég var ungur var enn talað urn
borgarstjórabeygjur, án þess að ég vissi tildrög þess.