Fréttablaðið - 05.04.2012, Blaðsíða 24

5. apríl 2012 FIMMTUDAGUR24
Það veit
enginn
hvað ég kýs
og það er
engin hætta
á því að ég
gangi erinda
ákveðins
stjórnmála-
afls.
H
erdís, hvað varð til þess
að þú ákvaðst að gefa
kost á þér til embættis
forseta?
„Ég fékk hvatningu
frá fólki sem finnst ég
eiga erindi í embættið, bæði nánum
vinum, fólki í kringum mig, sam-
starfsfélögum í áranna rás og fólki
sem ég starfa með úti í Evrópu. Þetta
er fólk sem veit af hugsjónum mínum
og starfi á vettvangi mannréttinda og
deilir með mér þeirri skoðun að efling
mannréttinda og lýðræðis séu mikil-
væg mál. Það sýndi sig eftir hrunið
2008 bæði í fjölmiðlum, á bloggsíðum
og á götum úti að hinn almenni borg-
ari kallaði eftir breytingum og virk-
ara lýðræði í íslensku samfélagi. Þegar
forseti Íslands ákvað að sækjast eftir
endurnýjuðu umboði fimmta kjörtíma-
bilið í röð þá dofnaði vonin um slíkar
breytingar. Upp frá því fóru að heyrast
kröfur um að það yrði einhver annar að
bjóða sig fram.“
Hvaða mannréttindi eru það helst í
okkar þjóðfélagi sem þú vilt auka?
„Ég er fulltrúi mannréttinda almennt
og það er vegna reynslu minnar, rann-
sókna og starfa um árabil á því sviði
sem fólk telur mig fallna til að gegna
þessu embætti. Margir vita að ég hef
rannsakað þá hættu sem lýðræði stafar
af tengslum stjórnmála, fjármálaafla
og fjölmiðla og treysta mér til að tala
fyrir réttindum hins almenna borgara.
Ég hef verið óhrædd að gagnrýna þögg-
un og ótta við valdhafa sem kæfa nauð-
synlega umræðu og halda samfélaginu
í fjötrum sérhagsmunagæslu.“
Hvernig hyggstu ná þínum markmið-
um fram sem forseti?
„Ég vil vinna í þágu þjóðarinnar eins
og ég get henni best þjónað og hennar
hagsmunum. Forsetinn er í aðstöðu til
að hafa mikil áhrif. Ég tel mikilvægt
að hann beiti áhrifum sínum í að efla
vitund og virðingu fyrir mannréttind-
um og gangi þar sjálfur á undan með
góðu fordæmi. Hann á að beita áhrifa-
valdi sínu sem víðast til að efla sam-
stöðu þjóðarinnar, sætta ólík sjónarmið
og til að móta framtíðina á grundvelli
hugsjóna sem byggja á virðingu fyrir
jafnrétti, réttlæti og friði.“
Er þetta að þínu mati helsta hlutverk
embættisins?
„Mér finnst mikilvægt að hugar-
far forsetans snúist um að þjóna hags-
munum fólksins í landinu. Hann sækir
umboð sitt til fólksins og það er mik-
ilvægt að hann tali máli þess. Kjör
fólksins í landinu eiga að vera honum
hjartans mál og hann á að tala fyrir
almennum mannréttindum og nú á
tímum að benda á mikilvægi þess að
standa vörð um félagsleg og efnahags-
leg réttindi. Hann verður einnig að
hafa skilning á atvinnulífinu. Hann á
að hvetja til listrænnar sköpunar og
virðingar fyrir sögu okkar, landi og
náttúru og í því samhengi að leggja
áherslu á nægjusemi og lífshætti, sem
eru umhverfisvænir. Forsetinn á að
vera talsmaður sanngirni og réttsýni
og hann á vara við spillingu og þeim
hættum sem steðja að lýðræði og eru
ógn við réttindi borgaranna. Hann á að
beita sér fyrir grundvallarréttindum
sem varða okkur öll og tengjast sam-
eiginlegum hagsmunum okkar allra.
Hann á einnig að leitast við að sætta
ólík sjónarmið og beina sjónum að því
samfélagi sem við viljum búa í þar sem
allir fái notið málfrelsis, trúfrelsis og
óttaleysis um einkalíf og afkomu.“
Hvar stendur þú í pólitík og mun það
hafa áhrif á verk þín verðir þú kjörin?
„Sem fræðimaður og áður blaðamað-
ur er ég ekki tengd eða háð pólitískum
flokki og hef aldrei starfað í stjórn-
málaflokki. Það veit enginn hvað ég
kýs og það er engin hætta á því að ég
gangi erinda ákveðins stjórnmálaafls.“
Á forsetinn að hafa það vald að neita
að skrifa undir lög frá Alþingi og skjóta
málum til þjóðarinnar?
„Í stjórnarskránni er honum falið
vald til að virkja málskotsréttinn. Mál-
skotsrétturinn er öryggisloki sem ber
að beita af varfærni en þjóðin þarf
jafnframt að geta treyst því að forseti
Íslands hafi burði til að beita þessum
rétti ef þörf krefur.“
Á forseti Íslands að taka afstöðu til
Evrópusambandsaðildar?
„Það er mikilvægt að forseti hafi
yfirsýn og þekkingu á stjórnmálum en
hann á ekki að tjá sig um lagasetningu
í mótun né á hann að túlka sjónarmið
sérhagsmuna eða sérstaks hóps meðal
þjóðarinnar. Hann getur hvorki talað
sem einarður andstæðingur Evrópu-
sambandsaðildar né talsmaður slíkrar
aðildar. Forsetinn er talsmaður þjóð-
arinnar, tákngervingur hennar, vona
hennar og styrks.“
Hvernig finnst þér Ólafur Ragnar
hafa staðið sig í embætti?
„Ég ætla ekki að tjá mig um sitjandi
forseta, finnst það ekki við hæfi. Við
erum bæði í framboði þar sem hann
talar fyrir sig og ég tala fyrir mig.“
Finnst þér mikilvægt að kona gegni
embættinu næstu árin?
„Í tengslum við embætti forseta
Ísland legg ég aðaláherslu á að sú
eða sá sem nær kjöri verði hæfileika-
rík hugsjónamanneskja sem beri hag
þjóðarinnar fyrir brjósti og auðvitað
er það ósk mín að fyrir valinu verði
slík kona.“
Ef fleiri hæfar konur bjóða sig fram
hefur þú þá áhyggjur af því að atkvæð-
in dreifist um of og Ólafur fljúgi inn?
„Þegar eru fjórir karlar í framboði,
ég er eina konan sem hefur boðið sig
fram þegar þetta samtal á sér stað.
Það verður frekar að spyrja þá konu
sem kemur á eftir mér. Ég stend fyrir
tiltekna hluti sem ég hef lýst og ef hún
telur sig hafa meira eða annað erindi
mun hún að rökstyðja það. Það er rétt-
ur allra að bjóða sig fram í lýðræðis-
ríki. Kjósenda er valið.“
Telur þú að konur séu dæmdar harð-
ar í opinberri umræðu en karlar?
„Já, því miður. Það er settur annar
mælikvarði á þær en karla. Það mun
breytast en það tekur tíma. Útlit
kvenna er sígilt umræðuefni og konur
yfir ákveðnum aldri eru ekki mjög
sýnilegar á opinberum vettvangi
meðan karlmenn þar fá að eldast. Séu
konur ákveðnar og fastar fyrir þá er
fett fingrum út í það meðan körlum er
talið það til tekna. Þetta vita allir en
ég tel mikilvægt að láta það ekki á sig
fá. Ég hef aldrei látið það trufla mig
og ekki breytt útliti mínu eða fram-
komu til að þóknast öðrum. Það skiptir
mestu að vera sjálfum sér samkvæm-
ur.“
Munt þú sækja þér fyrirmyndir í
fyrri forseta ef þú verður kosin?
Forseti á að vera fulltrúi fólkins
Doktor Herdís Þorgeirsdóttir varð fyrst kvenna til að bjóða sig fram sem forseta Íslands fyrir komandi kosningar. Hún lýsti sýn
sinni á embættið, áherslum og hugsjónum í samtali við Gunnþóru Gunnarsdóttur.
DOKTOR HERDÍS „Forsetinn á að beita áhrifavaldi sínu til að efla samstöðu þjóðarinnar og til að móta framtíðina á grundvelli hugsjóna sem byggja á jafnrétti, réttlæti og
friði,“ segir hún. FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
Dr. Herdís Þorgeirsdóttir hdl. er einn af eigendum Vík Lögmannsstofu / VIK
LAW, Garðastræti 37, Reykjavík. Hún hefur
víðtæka reynslu af störfum sem mannréttinda-
lögfræðingur á alþjóðavettvangi, prófessor og
fræðimaður. Hún lauk doktorsprófi í lögum frá
lagadeild Háskólans í Lundi, meistaragráðu á
sviði alþjóðastjórnmála og þjóðaréttar frá The
Fletcher School of Law and Diplomacy í Boston
og BA-gráðu í stjórnmálafræði frá Háskóla
Íslands og lögfræði frá Háskólanum í Reykja-
vík. Hún var í námi í blaðamennsku við College
of Journalism í London árið 1976. Áður var hún
í einn vetur við háskólanám í Frakklandi.
Herdís var skipuð prófessor við lagadeild
Háskólans á Bifröst 2004, kjörin forseti Evrópu-
samtaka kvenlögfræðinga 2009 og endurkjörin
2011. Einnig var hún kjörin formaður undir-
nefndar Feneyjanefndar Evrópuráðs um mann-
réttindi í desember 2011 og hefur verið í teymi
lögfræðinga sem starfa á sviði vinnuréttar- og
jafnréttismála fyrir framkvæmdastjórn Evr-
ópusambandsins en þar er hún fulltrúi Íslands
á grundvelli EES-samningsins.
Herdís starfaði sem blaðamaður á Morgun-
blaðinu í tvö ár, var síðar ritstjóri Mannlífs og
stofnandi og útgefandi tímaritsins Heimsmynd-
ar frá 1986-1994. Eftir hana liggja bækur og
fræðigreinar um tjáningarfrelsið, stjórnmál,
mannréttindi og fleira. Hún átti frumkvæði að
og skipulagði tengslanets-ráðstefnurnar Völd til
kvenna til að styrkja samstöðu kvenna úr öllum
starfsgreinum og vitund þeirra um rétt sinn og
mikilvægi í samfélaginu.
Menntun og starfsferill
„Ég einblíni ekki á fyrirmyndir.
Afstaða mín mótast af hugsjónum
mínum og virðingu fyrir mannrétt-
indum og lýðræði, merkilegu fram-
lagi allra sem lagt hafa hönd á plóg
til að efla slík réttindi, hvort sem það
eru forsetar eða þeir sem hafa jafn-
vel fórnað sér til þess að aðrir megi
njóta þessara réttinda. Ég sæki í skrif
og hugmyndir þeirra sem hafa um þau
fjallað í víðum skilningi og þaðan fæ
ég innblástur.“
Hvað telur þú koma þér best þar?
„Lífsreynsla mín, fyrst og fremst.
Ég hef löngum staðið ein, stóð í rekstri
blaðaútgáfu sem mjög ung kona en ég
gaf út tímaritið Heimsmynd í átta ár.
Ég reyndi sem ritstjóri og blaðamaður
að benda fólki á hættur spillingar og
þöggunar. Hafði áður verið ritstjóri
Mannlífs þar sem útgefandinn gaf mér
frjálsar hendur við að móta ritið svo
fremi að það næði útbreiðslu og þar
lagði ég áherslu á að fjalla um stjórn-
mál af dýpt í bland við umfjöllun um
dægurmál, listir og tísku en bæði þessi
tímarit náðu miklum vinsældum.
Um árabil var ég að fást við fræði-
störf og rannsóknir til að leiða í ljós
mikilvægi tjáningar- og skoðanafrelsis
og svo hef ég verið ein með fjögur börn
frá því að við hjónin skildum fyrir tólf
árum. Móðir mín segir að ég hafi ávallt
verið fljót að standa upp ef ég hrasaði
sem barn og halda áfram. Ég lauk við
doktorsritgerðina mína í kjölfar skiln-
aðar þótt það væri erfitt með stórt
heimili og fjögur ung börn.
Ég hef unnið mikið undanfarin ár á
alþjóðavettvangi og fæ mikinn stuðn-
ing núna frá félögum mínum víða í
Evrópu. Konurnar sem ég starfa mikið
með glöddust yfir því að kona sem er
málsvari mannréttinda skuli bjóða sig
fram, ekki síst á tímum fjárhagslegra
þrenginga í álfunni þegar nauðsynlegt
er að standa vörð um félagsleg réttindi
fólks – að það komi rödd sem hafi tök á
að túlka aðstæður og kjör almennings,
ekki síst kvenna og barna.“
Eru börnin þín sátt við þá ákvörðun
þína að bjóða þig fram?
„Þó ég ætli ekki að blanda börnunum
mínum í þetta framboð þá get ég sagt
þér að ég á tvær dætur og tvo syni. Ég
fæ heilmikla hvatningu frá elstu dótt-
ur minni. Hún er 24 ára, var í lögfræði
en venti sínu kvæði í kross og hóf nám
í tónsmíðum. Yngri dóttur minni, sem
verður 19 ára í þessum mánuði og syni,
sem er á átjánda ári, bæði í mennta-
skóla, fannst þetta ásættanlegt eftir
nokkra umhugsun og umræðu. Svo
er það fimmtán ára sonurinn sem er
í 9. bekk og er afar skynsamur, spil-
ar á píanó og er búinn að gera páska-
hreingerningu í herberginu sínu. Hann
hefur áhyggjur af áramótaskaupinu ef
ég skyldi ná kjöri og spurði hvort ég
hefði hugsað út í það!“