Læknablaðið - 15.05.1988, Síða 48

210
LÆKNABLAÐIÐ
mannsins við hið dauða og lifandi umhverfi sem
hann býr við. Hún er því mjög svo staðbundin og
ekki vænlegt með tilliti til sjúkdóma að líta á hana
sem alheimsfyrirbæri. Líf sem hentar einni
menningu á ekki við í sama mæli við aðrar
menningar. Ennfremur er menningin í dag ekki
hin sama og í gær, og vart gerandi ráð fyrir að
hún standi í stað. Það er því nauðsynlegt til
skilnings á breytileika sjúkdóma að kunna skil á
breytingu menninga í gegnum tíðina og þar kemur
saga læknisfræðinnar til skjalanna. í því efni
gætu aðstæður hér á landi vísað leið hvað
viðvíkur sögu sjúkdómanna. Ég þekki enga þjóð
sem á því sviði stendur jafnvel að vígi og vil
eindregið hvetja íslenska lækna til þess að sinna
betur þeirri hlið mála. Við fæðingu kemst barnið
fyrst í snertingu við ytra umhverfi. í móðurlífi
lifði það yfirleitt í gerilsnauðu umhverfi og
eitlakerfi þess enn ólagað að ytra umhverfi, án
fullmótaðra kímstöðva með T-frumumyndun.
Það nær þroska í samræmi við ytra umhverfi,
sem mætir því og það er mjög svo staðbundið.
Þess vegna verðum við að byggja okkar viðbrögð
við sjúkdómum fyrst og fremst á heimafenginni
reynslu. Það er fyrst þegar barnið mætir
umhverfinu sem mótefni eða T-frumur koma til
sögunnar og hafa þýðingu fyrir mótun og varnir
líkamans. Húðin er sæmilega trygg vörn meðan
hún er heil, en það eru vissir staðir sem eru í
nánum tengslum við ytra umhverfi. Við efri
endann er loft- og matarvegur. Þar tökum við inn
fæðuna og þar mætir slímhúðin sínu ytra
umhverfi og augun gætu talist þar með. Hinn
staðurinn er svo þar sem við skilum úrganginum,
annars vegar endaþarmurinn og hins vegar þvag-
og kynfæri. Þarna verður gróður, bakteríugróður
sem kemur inn eftir fæðingu, sem líkaminn lagar
sig að. Það myndast mótefni og við mætum þeim
sýklum, sem þar eru á ferðinni. Þeir breytast með
menningunni og við getum þess vegna alltaf
reiknað með að þegar mikil breyting verður á
menningar- og lifnaðarháttum, þá verði líka von
á nýjum sjúkdómum, sem ekki hafa myndast nein
varnarkerfi gegn. Ef til vill erum við með einn
núna á ferðinni. Við fengum eftir fyrra stríð
inflúensu, sem enginn réði við og sem var miklu
duglegri í manndrápum en allt stríðið. Núna
höfum við eyðni, og ég held að maður verði alltaf
að reikna með að öðru hvoru komi upp
óviðráðanlegur sjúkdómur, sem tekur sinn tíma.
Sem dæmi má nefna bóluna. Bólan var aldrei
Iandlægur sjúkdómur hér vegna aðstæðna.
Landið var ekki nógu þéttbýlt til þess að hún gæti
orðið að barnasjúkdómi. Hún geisaði hér alltaf
með vissum ára- fresti, venjulega þrisvar til
fjórum sinnum á öld. í nágrannalöndum okkar,
þar sem fjölmenni er meira, var þetta
barnasjúkdómur. Bólan varð landlæg og það
voru þess vegna börnin sem veiktust og
dánartalan hjá þeim er minni en hjá fullorðnum.
Það gefur vissa sérstöðu okkar, og ég held að við
verðum alltaf að reikna með að við erum ekki
alfarið hluti af heiminum. Það er hægt að tala um
heimsmenningu, en það á illa við í sambandi við
sjúkdóma.
Hulda Ólafsdóttir ritaði viðtalið af segulbandinu en Sigríður
Ólína Haraldsdóttir hreinritaði. Þórarinn Guðnason las
handritiö yfir og færði margt til betri vegar. Eru þeim öllum
færðar bestu þakkir fyrir ómetanlega aðstoð.
Jón Steffensen - skrá um rit:
1. Inflúensufaraldur í Miðfjarðarhéraði 1931.
Læknablaðið 1932; 18: 57.
2. Undersögelse af den basofile substans i de röde
blodlegemer og deres struktur med gallocyanin
kromalun farvning. Hostpitalstidende 1934;
269-83.
3. Exanthema subitum. Læknablaðið 1934; 20:
131-3.
4. Agranulocytosis. Læknablaðið 1934; 20: 161-5.
5. Framtíðarspítalar á íslandi. Læknablaðið 1935;
21: 23-5.
6. Dystrophia musculum progressivus juvenilis.
Læknablaðið 1936; 22: 38-42.
7. Beitráge zur Morphologie und Pathologie der
roten Blutkörperchen. Folia Hematologica 1936;
54: 321-73.
8. Veránderungen im Bau der Nucleoproteide beim
Menschen wáhrend der Spermiogenese. Zugleich
ein Beitrag zur Fárbungstheorie. Zeitschrift fiir
Zellforschung und Mikroskop. Anatomie 1936;
25: 565-82.
9. Hvít blóðmynd við akútar infektionir.
Læknablaðið 1938; 24: 113-24.
10. Um blóðmælingar. Læknablaðið 1939; 25: 49-59.
11. Nýjustu rannsóknir á amínósýrum. Læknablaðið
1939; 25: 78.
12. Nýjustu rannsóknir á fitumeltingu. Læknablaðið
1939; 25: 79.
13. Læknafjölgunin og lökustu læknishéruðin.
Læknablaðið 1940; 26: 124-8.
14. Kalciummagn rauðu blóðkornanna í manni og
kalciumskipti milli blóðkorna og blóðvessa.
Læknablaðið 1941; 27: 81-8.
15. Ritd. Guðmundur Hannesson: íslensk
líffæraheiti. Læknablaðið 1941; 27: 137-8.
16. Lokaðir kirtlar. Náttúrufræðingurinn 1942; 12:
15-23.
17. Ný íslensk hjálmgrastegund. Náttúrufræðingurinn
1943; 13: 48.
18. Knoglerne fra Skeljastaðir i Þjórsárdalur.
Forntida gárdar i Island. Köbenhavn 1943, s.
227-60.
19. Þjórsdælir hinir fornu. Samtíð og saga II.
Reykjavík 1943. s. 7-42.