Læknablaðið - 15.02.1993, Blaðsíða 29

LÆKNABLAÐIÐ 1993; 79: 71-6
71
Kristinn Tómasson, Tómas Zoéga
SJÁLFSVÍG OG ÖNNUR VOVEIFLEG
MANNSLÁT Á ÍSLANDI 1951-1990
ÁGRIP
Fjallað er um fjölda sjálfsvíga og annarra
voveiflegra mannsláta á tímabilinu 1951-
1990 með tilliti til mannfjöldaþróunar. Við
athugunina er notað staðlað dánarhlutfall.
Á þessum tíma hafa ekki orðið marktækar
breytingar á stöðluðu dánarhlutfalli vegna
sjálfsvíga almennt. Hins vegar hefur staðlað
dánarhlutfall vegna allra voveiflegra dauðsfalla
lækkað meðal karla. Þetta má að mestu
rekja til lækkunar staðlaðs dánarhlutfalls
vegna annarra dauðaslysa en umferðarslysa.
Tekur þetta ekki síst til ungra karla 15-24 ára
gamalla þrátt fyrir að vart hafi orðið nokkurrar
aukningar á sjálfsvígum í þessunt hópi. Vekur
þetta spurningu um hvort breyting hafi orðið
á fjölda óskráðra sjálfsvíga. Niðurstöðurnar
benda til að verulegur árangur hafi náðst í
slysavörnum og slysahjálp almennt séð, og eru
þær hvatning til eflingar þeirra og nauðsynjar
á geðverndarátaki í víðtækum skilningi.
INNGANGUR
Mikil umræða hefur orðið á síðustu árum
meðal leikra og lærðra vegna frétta, sem
birst hafa um vaxandi fjölda sjálfsvíga. Bent
hefur verið á, að nærri láti að tvöföldun sé á
sjálfsvígum 15-24 ára karla á síðastliðnum 20
árum og meira en tvöföldun meðal 65-74 ára
karla (1). í annarri grein (2) er undirstrikað
að um aukningu á sjálfsvígum 15-24 ára
karla sé að ræða og að jafnframt hafi aukning
orðið á sjálfsvígum 50-59 ára kvenna. Þessar
athuganir taka þó til skamms tíma og þar sem
sjálfsvíg eru sjaldgæf þá verða skekkjumörk
víð sem gerir alla túlkun erfiða. Annars
staðar á Norðurlöndum hefur orðið aukning
á sjálfsvígum sem fyrst og fremst má rekja
til aukinnar tíðni sjálfsvíga meðal ungra karla
(3). Rannsóknir frá Bandaríkjunum (4) sýna
að meðal hvítra jókst tíðni sjálfsvíga frá
Frá geðdeild Landspítalans. Fyrirspurnir, bréfaskriftir:
Kristinn Tómasson, geðdeild Landspítalans, Landspítalinn,
101 Reykjavík.
1949 til 1974 sérstaklega hjá yngri hópum.
Gagnstætt þessu sýndi athugun frá Englandi
og Wales (5), að ekki hefði orðið nein
breyting á tíðni sjálfsvíga karla og kvenna
undir 40 ára aldri á tímabilinu 1921 til 1980.
En meðal þeirra sem eldri voru hafði orðið
hlutfallsleg fækkun sjálfsvíga.
Þegar vart verður breytinga á fjölda sjálfsvíga,
þarf að huga að nokkrum atriðuin (6). Þau
eru: 1. breytingar á flokkun dauðsfalla sem
leiða til breyttrar skráningar, 2. breytingar á
því hversu vel áhættuhópar eru skilgreindir, 3.
breytingar á aldursdreifingu þjóðarinnar sem
gæti breytt heildartölum, þótt aldursstaðlaðar
tölur séu óbreyttar, 4. breytingar vegna bættrar
meðferðar, meiri árangurs forvarna eða betri
greiningar, 5. breytingar á raunverulegum
fjölda vegna breyttra umhverfis- eða lífshátta.
í þessari grein verður fjallað um breytingar,
sem hafa orðið á fjölda sjálfsvíga yngri og
eldri karla, og breytingar á fjölda sjálfsvíga
almennt. Við slíka athugun þarf að taka tillit
til annarra voveiflegra dauðsfalla, og meta
heildarþróun slíkra dauðsfalla og bera saman
við sjálfsvíg. Slíkt gæti gefið hugmynd um,
hvort breytingar hafi orðið á fjölda huldra eða
óskráðra sjálfsvíga. Voveifleg mannslát eru
öll mannslát vegna slysa, sjálfsvíga og morða
eða óskýrðra orsaka sem gætu talist til þessara
þriggja flokka.
Sjálfsvíg og voveifleg mannslát eru fátíð og
fylgja ekki normal dreifingu, heldur Poisson
dreifingu, sem hefur önnur vikmörk (7). Taka
þarf tillit til þess að verulegar breytingar hafa
orðið á mannfjölda á síðastliðnum 40 árum.
Þjóðinni hefur fjölgað mikið og jafnframt
hefur aldurssamsetning hennar breyst. Til
að meta dánartíðni á svo löngu tímabili,
verður því að nota aðferð, sem leiðréttir
með tilliti til breytinga á aldurssamsetningu.
Sú aðferð, sem best er þekkt, er staðlað
dánarhlutfall (standardized mortality ratio)
(8). Staðallinn er notaður til þess að hægt