Læknablaðið - 15.02.1993, Blaðsíða 30

72
LÆKNABLAÐIÐ
sé að bera saman mismunandi tímabil,
þannig að mannfjöldaforsendur, þar með
talin aldurssamsetning, verði stöðugar. Til að
auka nákvæmni er mikilvægt að tölur, sem
útreikningar byggja á, séu nægjanlega háar,
svo að hægt sé að meta breytingar á tíðni í
hópum þar sem slíkir atburðir eru sjaldgæfir.
EFNIVIÐUR OG AÐFERÐIR
Fengnar voru upplýsingar frá Hagstofunni
um fjölda sjálfsvíga, banaslysa í umferð og
annarra banaslysa, og heildarfjölda voveiflegra
mannsláta, á tímabilinu frá 1951-1990 að
báðum árum meðtöldum. Þessar upplýsingar
voru flokkaðar fyrir hvert fimm ára tímabil
(1951-5 og svo framvegis) í aldurshópa (0-14
ára, 15-24 ára, 25-34 ára og svo framvegis).
Samkvæmt upplýsingum úr Hagtíðindum um
meðalmannfjölda hvers aldurshóps á hverju
fimm ára tímabili var reiknuð tíðni dauðsfalla
eftir orsökum (9).
Við útreikninga á væntanlegum fjölda
dauðsfalla var byggt á meðaltíðni þeirra á
síðastliðnum 40 árum. Þessar upplýsingar
voru síðan notaðar við útreikninga á
stöðluðu dánarhlutfalli (8). Til grundvallar
við útreikninga á staðli er notaður
meðalmannfjöldi síðastliðinna 40 ára í
hverjum aldurshóp. Þetta þýðir, að ef staðlað
dánarhlutfall er einn á einhverju tímabili
þá dóu hlutfallslega jafn margir og dóu
að meðaltali á síðastliðnum 40 árum. Við
útreikning á marktækni var byggt á aðferð
Vandenbroucke sem er nálgunaraðferð við
útreikninga á 95% vikmörkum staðlaðs
dánarhlutfalls (10). Jafnframt var tekið tillit
til þess, að um fjölda samanburða væri að
ræða og leiðrétt samkvæmt því. Með öðrum
orðum þar sem átta sinnum er prófuð tilgátan
að staðlað dánarhlutfallið sé ekki einn þá þarf
að lækka p-gildið úr 0,05 í 0,00625 til þess
að hægt sé að segja að það séu innan við 5%
líkur á að þessi niðurstaða fáist af tilviljun
(11).
NIÐURSTÖÐUR
Sjálfsvíg meðal karla voru fæst 46 á árabilinu
1956-1960, en flest 128 á árabilinu 1986-
1990, alls 713. Þetta er að meðaltali 85
sjálfsvíg á hverja 100.000 karla fyrir
hvert fimm ára tímabil á síðastliðnum 40
árum. Meðal kvenna eru sjálfsvíg til muna
sjaldgæfari eða frá 17 á árabilinu 1961-1965
upp í 44 á árabilinu 1986-1990, samtals
210. A hverju fimm ára tímabili voru um
25 sjálfsvíg að meðaltali á hverjar 100.000
konur. Þegar stöðluð dánarhlutföll sjálfsvíga
eru skoðuð (Tafia I -a) á þessu 40 ára tímabili
er ekki um neina marktæka breytingu að ræða
hvorki hjá körlum né konum í heild. Ekki er
hægt að finna með fullnægjandi nákvæmni
breytingar á sjálfsvígum einstakra aldurshópa
kvenna sökum þess hve fátíð sjálfsvíg eru
meðal þeirra. Hins vegar virðist vera fjölgun
á sjálfsvígum meðal ungra karla 15-24 ára
frá 1961-1965 að telja þegar sjálfsvíg voru
í lágmarki eða alls fimm upp í 33 talsins
á árabilinu 1986-1990. Þetta er meira en
sexföldun en stöðlunin leiðir í ljós að á
síðasta tímabilinu eru þetta 1,75 sinnum fleiri
sjálfsvíg en meðaltal áranna 1951-1990 eins
og kemur fram í töflu 1-a. Til að undirstrika
hve erfitt er að átta sig á þessum tölum, án
þess að tekið sé tillit til mannfjöldabreytinga,
er vert að líta á nokkur hlutföll. Staðlað
dánarhlutfall karla vegna sjálfsvíga 1966-
1970 var 1,24, en heildarfjöldi sjálfsvíga þau
ár var 104. Árin 1981-1985 og 1986-1990
var staðlað dánarhlutfall 1,14 og 1,10, en
heildarfjöldi sjálfsvíga karla
kominn í 122 og 128 (Tafla I-a). Töflur I-b
og I-c sýna dánartíðni á hverja 100.000 karla
og konur. Það sem mest er áberandi er mikil
sveifla í dánartíðni. Þessar miklu breytingar
stafa af því hve fáir einstaklingar eru í
hverjum aldurshóp. Þannig skera árin 1981-
1990 sig úr meðal 15 til 24 ára karlmanna en
með sönnu má einnig segja að árin 1956-1965
skeri sig einnig nokkuð úr. Vegna þessara
miklu sveiflna er staðlaða dánarhlutfallið
fyrir konur og karla í heild nákvæmasti
mælikvarðinn á breytingar á fjölda sjálfsvíga.
Mikilvægi stöðlunar sést enn betur í töflu II
þar sem skoðuð eru öll voveifleg mannslát.
Á árunum 1951-1955 var fjöldi voveiflegra
mannsláta karla 372, en á árabilinu 1986-
1990 var fjöldinn orðinn 444, það er að
segja 72 dauðsföllum fleira. Staðlaða
dánarhlutfallið fellur þó úr 1,12 á fyrra
tímabilinu í 0,75 á því síðara, þannig verða
um 30% færri voveifleg mannslát karla á
síðara tímabilinu en því fyrra ef tekið er tillit
til mannfjöldaþróunar.
Tafla II sýnir að voveifleg mannslát náðu
hámarki á árabilinu 1971-1975 meðal karla
og kvenna. Á síðustu 10 árum hefur þeim