Læknablaðið - 15.02.1993, Blaðsíða 48

90
LÆKNABLAÐIÐ
í lakkrísorsökuðum háþrýstingi kernur
fram sjúkdómsástand sem líkist
frumaldósterónheilkennum en hefur bæði
bælda plasma aldósterón og renínvirkni,
í mótsetningu við hátt aldósterón í
frumaldósterónheilkennum (2).
Renín-angíótensínkerfið: Epstein et al
rannsökuðu nokkra einstaklinga sem höfðu
neytt lakkríss í langan tíma og í ljós kom
að renín-aldósterón kerfið var bælt á meðan
neyslan stóð yfir, en eðlileg starfsemi komst
á tveimur til fjórum mánuðum eftir að
lakkrísneyslu var hætt (1).
í rannsókn á sjötugum karlmanni sem
hafði neytt lakkríss reglulega í fjögur til
fimm ár reyndist hið óvirkjaða renín-
angíótensínkerfi vera bælt í nærri fjóra
mánuði eftir að lakkrísáti var hætt. Þessi
langvarandi bælingaráhrif líkjast mikið
þeim áhrifum sem verða við fjaríægingu
á aldósterónframleiðandi kirtilæxli, sem
framkallar svipað ástand af langvarandi
umframmagni saltstera. Fyrir rannsóknina
var kalíum- og spírónólaktónmeðferð
sjúklingsins viðeigandi þar sem hann hafði
þá lakkrísorsakaða ofgnótt saltstera sem
sennilega viðhélt renín-angíótensínkerfinu
í lítilli starfsemi. Þegar spírónólaktón- og
kalíummeðferðinni var haldið áfram án
lakkríss urðu hins vegar áhrif spírónólaktóns
á renín-angíótensínkerfið mótstöðulaus og
leiddu til örvunar sem sýndi að kerfið gat
svarað kröftugu áreiti. Hvort bein örvun með
angíótensín II hefði framkallað svona svar er
óvíst. I umræddum sjúklingi hélst renínvirknin
í plasma lág eftir útskrift og fyrir neðan
normalgildi í fjóra mánuði, sem sýndi fram
á bælingu. Þessi niðurstaða var studd af hinu
lága aldósteróngildi í þvagi á þessum tíma (1).
11 /3-liydroxysteroid deltydrogenasi (11 (3-
OH dehydrog.): Nýjustu rannsóknir benda
til að verkun lakkríss sé fólgin í blokkun á
kortísól-oxidasa sem er hluti af 11 /3-OH
dehýdrógenasakerfinu sem snýr kortísól í
kortísón. Því verði uppsöfnun á kortísól
í nýrunum en það hefur sömu sækni í
saltsteraviðtakana og aldósterón. Kortísón
hefur hins vegar mun minni sækni í þá.
Umfang þessarar blokkunar er svo unnt að
mæla með því að mæla hlutfall niðurbrotsefna
kortísóns miðað við niðurbrotsefni kortísóls í
þvagi. Við lakkrísát er magn kortísóls í blóði
eðlilegt svo og heiladingulsnýrnaöxullinn þó
að helmingunartími kortísóls sé lengdur (1).
Það sem staðfestir að lakkrís bælir eðlilegt
niðurbrot kortísóls er að í fyrsta lagi verður
aukinn útskilnaður kortísóls (1,6), í öðru lagi
mælist aukið magn óbundinna niðurbrotsefna
kortísóls í hlutfalli við heildarniðurbrotsefni
kortísóls í þvagi (1) og í þriðja lagi mælist
minna þvaghlutfall af niðurbrotsefnum
kortísóns miðað við niðurbrotsefni kortísóls
(1).
I áðurnefndri rannsókn á sjötugum karlmanni
sem hafði borðað lakkrís reglulega í fjögur
til fimm ár reyndist hann hafa auk bælingar
á renín-angíótensínkerfinu, bælda 11 /?-OH
dehýdrógenasavirkni sem ásamt mörgum
elektrólýtatruflunum héldu áfram í nærri
tvær vikur eftir að lakkrísáti var hætt.
Útskilnaður hans á lakkríssýru minnkaði
hægt á þessum sömu tveimur vikum. Þannig
að hin langvarandi bæling á virkni 1 1
(3-OH dehýdrógenasa virtist vera vegna
áframhaldandi verkunar lakknssýru, því eftir
því sem lakkríssýra féll í þvagi minnkaði
bæling á virkni 11 /3-OH dehýdrógenasa (1).
Þessar niðurstöður undirstrika það að hraði
bata er mismunandi í tveimur enzýmkerfum
sem bælast með langtímaneyslu lakkríss.
Virkni 11 /?-OH dehýdrógenasa var bæld í
tvær vikur eftir að lakkrísáti lauk. Öfugt við
þetta hélst virkni renín-angíótensínkerfisins
lág í nokkra mánuði eftir að lakkrísáti var
hætt. Þessi langvarandi bæling á renín-
angíótensínkerfinu sýnir fram á mátt
lakkríseitrunar og undirstrikar mikilvægi
þess að hafa lakkrís í huga og mögulega aðra
þætti eða lyf sem hafa áhrif á virkni 11 (3-OH
dehýdrógenasa sem orsök fyrir háþrýstingi
með lág reníngildi (1).
Lengi var talið að verkun lakkríss væri með
bindingu lakkríssýru við saltsteraviðtakana.
Það sem mælir hins vegar gegn þessu er að
sækni lakkríssýru í þessa viðtaka er aðeins
0,01% af sækni aldósteróns í þá. Þar að auki
hefur komið í ljós að lakkríssýra hefur ekki
saltsteraáhrif í sjúklingum með Addisons
sjúkdóm eða í rottum þar sem nýrnahetturnar
hafa verið fjarlægðar nema kortísón eða
hýdrókortísón sé gefið samtímis (1).
Uppvinnsla: Við uppvinnslu á
lakkrísorsökuðum háþrýstingi hefst nálgun