Læknablaðið - 15.12.1994, Síða 43

LÆKNABLAÐIÐ 1994; 80
551
gefnir frekar vímuefnaneytendur eða er vímu-
efnum um að kenna að námsárangur þeirra er
lakari?
Athyglisverð er fylgni milli neyslu á hinum
ýmsu vímuefnum og styður þetta hugmyndir
manna um að það lífsviðhorf og aðstæður sem
leiða til neyslu einnar tegundar vímuefnis
stuðli einnig að neyslu annarra efna (7,8).
Ef vímuefnaneysla unglinga, eins og hún
birtist í þessari rannsókn, er borin saman við
aðrar innlendar kannanir er nærtækast að líta á
kannanir landlæknisembættisins á notkun
vímuefna hjá unglingum á aldrinum 15-20 ára á
árunum 1984,1986 og 1989 (2-4) sem hafa verið
nteðal helstu heimilda um neyslu þessara efna
meðal ungs fólks hérlendis. í þessum könnun-
um var stuðst við sama spurningalista öll árin
og er það sami listinn sem lagður var til grund-
vallar í þeirri könnun sem hér er greint frá og
gerir það samanburð auðveldan. I könnunum
landlæknisembættisins sést að á árunum 1984 -
1989 dró jafnt og þétt úr reykingum 16 ára
unglinga, en þær hafa aukist aftur samkvæmt
fyrirliggjandi könnun. Hvað varðar áfengis-
notkun sýna innlendar kannanir að áfengis-
neysla unglinga hefur aukist hraðbyri á síðustu
30 árum, þó eitthvað drægi úr henni tímabund-
ið á árunum 1984-1989 (1-7,19). Áfengisnotk-
un sextán ára unglinga virðist samkvæmt þess-
ari könnun enn vera að aukast. Áfengisneysla
líkt og reykingar hafa aukist mest hjá stúlkum.
Kannabisneysla var nær óþekkt meðal ís-
lenskra ungmenna fyrir 1970 en jókst tíma-
bundið fram til 1984 er aftur dró úr henni fram
til ársins 1989. Kannabisneysla virðist hafa
staðið í stað að mestu, en sú aukning sem orðið
hefur er aðallega meðal stúlkna líkt og gerst
hefur með önnur vímuefni.
Eins og fram kom í inngangi fer lítið fyrir
innlendum könnunum sem meta árangur for-
varnastarfs gegn vímuefnum. Kannanir á þessu
hafa verið gerðar erlendis bæði í Bandaríkjun-
unt og á Norðurlöndum þar sem forvarnarstarf
hefur verið að breytast í tímans rás. Fyrstu
aðgerðirnar í forvörnum þar líkt og hér ein-
kenndust af hræðsluáróðri með auglýsinga-
sniði í fjölmiðlum (9). Síðari aðferðir byggðust
á fræðslu í skólum urn verkun og skaðsemi
hinna ýmsu vímugjafa. Hugmyndin bak við
þessar aðferðir var sú að ungmenni myndu
forðast neyslu þeirra að fengnum slíkum upp-
lýsingum. Kannanir á áhrifum þessara aðferða
sýndu að fræðslan skilaði sér á þann hátt að
ungmennin öðluðust aukna þekkingu á verk-
unarmáta vímugjafanna en hún breytti ekki
viðhorfum til vímuefna og dró ekki úr neyslu
þeirra (8). Sumar aðferðir juku jafnvel áhuga á
neyslu vímugjafa (10). Að fenginni þessari
reynslu voru reyndar nýjar aðferðir við for-
varnir. Fram á sjónarsviðið kom nú námsefni
sem byggðist á að auka sjálfstraust og styrkja
sjálfsmynd nemenda. Auk þess var kennt
hvernig bregðast skyldi við álagi og kvíða og
umhugsun vakin um gildismat og takmark í
lífinu (the affective program). í byrjun var
þessu námsefni beitt án þess að umræða um
vímuefni blandaðist markvisst inn í fræðsluna.
Ein könnun var gerð á árangri þessarar aðferð-
ar við að draga úr reykingum og reyndist hún
vera gagnslaus til þess að draga úr reykingum
og jukust reykingar jafnvel meðal nemenda
sem þetta námsefni fengu (11,12). Námsefni
svipað LQ sem kom seinna á markaðinn
byggðist á áþekkum kenningum en lagði jafn-
framt áherslu á þjóðfélagslegan þrýsting og
lífsleikni ásamt afgerandi afstöðu gegn vímu-
efnunt (social pressure programs, life skills
programs) (20). Kannanir í Bandaríkjunum og
á Norðurlöndum hafa sýnt að slík fræðsla
seinkar og dregur úr vímuefnaneyslu meðal
ungmenna (13-16). Fyrirliggjandi rannsókn
sýnir ekki sambærilegan árangur af starfinu hér
á landi. Ýmsar skýringar má finna á því. Ein er
sú að námsefnið er nýtt og framandi fyrir ís-
lenskt skólakerfi og byggir á nánu samstarfi
nemenda, kennara og foreldra. Fjallað er um
persónuleg málefni, tilfinningar og samskipti á
nýjan hátt sem í byrjun getur verið framandi og
erfitt bæði fyrir kennara, nemendur og for-
eldra og þarfnast síns aðlögunartíma. Náms-
efnið er viðamikið og á þeim tíma sem könnun-
in var gerð byggðist framkvæmd kennslunnar á
áhuga og dugnaði kennarans sem reyndi að
finna stað og tíma fyrir kennsluna innan þröngs
ramma lögboðinna námsgreina. Þetta varð oft
til þess að aðeins hluti námsefnisins var kennd-
ur á þessum tíma og samstarf við fjölskyldu
nemenda ekki eins og gert er ráð fyrir. Því er
ekki endanlega hægt að meta árangur náms-
efnisins fyrr en það hefur verið tekið upp í
heild sinni og sköpuð hafa verið skilyrði til að
kenna það í skólum svo það nái fótfestu og
þurfi ekki að vera í samkeppni við hefðbundn-
ar námsgreinar.
Það sem þessi rannsókn dregur einkum fram
er að neysla vímuefna í öllum myndum eykst