Læknablaðið - 15.11.1995, Blaðsíða 69

LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
821
í fyrsta lagi er um að ræða
forgangsröðun í meðferð tiltek-
inna einstaklinga (microallocat-
ion of resources). Hér er verið
að fjalla um það hvernig maður
eigi að velja milli einstakra
sjúklinga þegar ekki er nóg
handa öllum sem þurfa. Pað
sem skortur er á getur verið
hæft starfsfólk, tími, lyf, að-
staða eða annað. Skorturinn
getur verið tímabundinn eða
varanlegur. Þetta er það ástand
sem skapast þegar einn læknir
þarf að sinna tveimur eða fleiri
sjúklingum á sama tíma. Pessi
tegund forgangsröðunar hefur
alltaf verið til og mun verða til
svo lengi sem við erum háð
mannlegu atgervi og kunnáttu.
Þetta er aðstaða sem flestir
læknar lenda í á hverjum degi og
reyna að leysa sem best þeir
geta*.
Forgangsröðun innan land-
svæða eða stofnana (mesoal-
location of resources) er ef til
vill minnst þekkt og liggur
nokkurn veginn mitt á milli
hinna tveggja. Hér er um að
ræða þær ákvarðanir sem eru til
dæmis teknar af sveitarstjórn-
um, sjúkrahússtjórnum eða
* Algengast er aö leysa þetta vanda-
mál þannig aö veikasti sjúklingurinn
gangi fyrir. Ef menn eru álíka veikir
án þess að vera bráðveikir er oftar
fariö eftir því hver kom fyrstur á
staöinn. Þess má þó geta aö viö
stríðsaðstæður eða alvarlegar nátt-
úruhamfarir getur komið upp sú
staða að reynt sé að bjarga eins
mörgum mannslífum og unnt er. Þá
ganga þeir fyrir sem geta lifað án
mikillar aðstoðar.
** Pað virðist vera einhver tilhneiging
til að ýta fleiri verkefnum yfir á þetta
stig heldur en eiga heima þar. Hér
vísa ég meðal annars til nýlegra frétta
um að sjúkrahús geti ráðið því hvort
þau hafi innlagnargjald fyrir sjúk-
linga. Mér virðist að þetta sé slík
grundvallarbreyting á allri heilbrigð-
isþjónustunni að hún ætti líklega að
tilheyra næsta þrepi sem fjallað verð-
ur um.
heilsugæslustjórnum um það
hvaða verkefnum þær ætli að
sinna og hvernig. Einnig eru
þarna ákvarðanir um hvernig
þær ætli að eyða fjármagni sínu í
tæki, mannafla, lyf, aðstöðu
eða annað**.
Forgangsröðun í heilbrigðis-
málum þjóðarinnar (macroal-
location of resources) er að
mínum dómi mun umfangs-
meira verkefni en skilja má í
ýmsum greinum sem birst hafa í
fjölmiðlum um þetta mál. Um-
ræðan um þetta þrep hefur
einkennst nokkuð af því að hér
sé ákveðið hvaða sjúklingahóp-
ur eigi að hafa forgang fram yfir
annan sjúklingahóp eða hvaða
meðferð eigi að veita á kostnað
annarrar meðferðar. Þetta hef-
ur vakið ótta sumra sjúklinga
sem telja að þeim muni ekki
verða sinnt af því þeir hafi
ákveðinn sjúkdóm eða vegna
þess að þeir séu orðnir of gamlir
til að fá meðferð. Því er ekki að
neita að umræða um forgangs-
röðun sjúklingahópa er hluti af
forgangsröðun á þessu þrepi.
En ég er stórlega efins um að
þetta sé heppileg nálgun að við-
fangsefninu því mikilvæg atriði
gleymast í svona takmarkaðri
umræðu auk þess sem hræðsla
almennings er ekki æskileg því
hún eyðileggur málefnalega
umræðu.
Þegar að er gáð kemur í ljós
að á þessu þrepi (forgangsröðun
í heilbrigðismálum þjóðarinn-
ar) á að taka margar mikilvægar
ákvarðanir um heilbrigðiskerfi
þjóðarinnar. Hér á að fjalla um
ákvarðanir sem snerta markmið
og verkefni heilbrigðsþjónust-
unnar í landinu. Hér á að
ákveða hve miklu fjármagni er
eytt í heilbrigðisþjónustuna og
hvernig fjármagnið á að dreifast
til hinna ýmsu verkefna. Hér á
að ákveða hvernig verkaskipt-
ingin á að vera. hver á að gera
hvað, hvar á að gera hvað,
hvernig á að vinna verkið. Því
má heldur ekki gleyma að hér
þarf að ræða um og hafa í huga
mikilvæg siðferðileg verðmæti
sem liggja að baki heilbrigðis-
þjónustunni svo sem velferð,
réttlæti og sjálfsákvörðunarrétt-
ur sjúklinga. Það er að segja hér
á að fara fram stefnumörkun í
heilbrigðiskerfinu.
Því miður get ég ekki betur
séð en það sé sorglega mikill
skortur á stefnu í heilbrigðis-
málum íslensku þjóðarinnar.
Stjórnmálamenn hafa haft til-
hneigingu til að móta fremur
skamma hentistefnu fremur en
að hafa langtímahagsmuni
þjóðarinnar í huga við ákvarð-
anir***. Stundum virðist mér
að gagngert sé alið á ótta fólks
með forgangsröðunartali sem
beinist að ákveðnum sjúklinga-
hópum. Dettur mér helst í hug
að markmiðið sé að beina at-
hygli landsmanna frá hinum
raunverulegu vandamálum sem
eru annars vegar skortur á
stefnu í heilbrigðismálum þjóð-
arinnar og hins vegar viljaleysi
eða getuleysi stjórnmálamanna
til að móta slíka stefnu.
Eins og áður er sagt hafa
læknar skyldur gagnvart samfé-
laginu og ég held að þeim skyld-
um eigi meðal annars að sinna
með virkri þátttöku í umræðu
um stefnumörkun í heilbrigðis-
málum. Þá á ég ekki við að við
vinnum eingöngu samkvæmt
ósk einstakra ráðherra. Meira
máli skiptir að læknar hafi stöð-
uga og virka umræðu innan
Læknafélags íslands um heil-
brigðisþjónustuna í landinu og
hvernig hún geti orðið sem best
fyrir samfélagið og einstakling-
ana innan þess. Læknar þurfa
*** Pessi hentistefna er frekar miðuð við
að viðkomandi stjómmálamaður
tapi ekki þingsæti. Langtíma hags-
munir þjóðarinnar em að hafa gott,
réttlátt og skilvirkt heilbrigðiskerfi
sem sinnir vel þörfum þjóðarinnar.