Læknablaðið - 15.11.1995, Blaðsíða 66

820
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
II. Virðið læknisstarfið og sýnið
ábyrgð.
III. Varðveitið leyndarmál
sjúklinga.
IV. Fræðið og fræðist af öðrum.
V. Þekkið eigin takmarkanir og
hæfni annarra.
VI. Sýnið vammleysi í starfi og
líferni.
VII. Virðið hefðir stéttarinn-
ar.“ (2)
Þegar ofannefndar skyldur og
viðmið eru skoðuð er augljóst
að ágreiningur getur komið upp
milli þeirra. Það getur orðið
árekstur milli skyldna gagnvart
sjúklingi og skyldna gagnvart
samfélaginu. Einnig getur kom-
ið upp ágreiningur milli þagnar-
skyldunnar og skyldna gagnvart
samfélaginu eða þá gagnvart
ákveðnum einstaklingum sem
eru í viðkvæmri stöðu gagnvart
þeim sjúklingi sem læknirinn
hefur til meðhöndlunar. Það
reynir á siðferðilega dómgreind
þess manns sem lendir í sið-
ferðilegu vandamáli. Hann þarf
að skoða vel hvaða siðferðilegu
verðmæti eru í húfi og hvaða
rök hníga að verndun hvers fyrir
sig. Hann þarf að skoða vel þær
aðstæður sem eru til staðar og
hvaða möguleikar eru í stöð-
unni. Hann þarf svo að finna
bestu siðferðilegu rökin með og
móti hverju fyrir sig. Síðan þarf
hann að taka þá siðferðilegu
ákvörðun sem studd er bestu
rökunum og breyta í samræmi
við hana.
Réttindi
Sigurður Líndal hefur nú
þegar minnst á sum af réttind-
um lækna sérstaklega þau sem
eru lagaleg* og mun ég einungis
nefna tvenns konar réttindi.
Annars vegar þau réttindi að
hafa lögverndað starfsheiti.
Þeim réttindum fylgir að geta
*Erindi Siguröar Líndal mun birtast í
næsta tölublaði Læknablaösins.
haft faglegt og um leið siðferði-
legt eftirlit með þeim sem æskja
inngöngu inn í læknafélagið eða
eru orðnir félagar. Góðar siða-
reglur fagfélags eru nokkurs
konar mælikvarði á það hversu
mikinn metnað félagið hefur til
að gera breytni félagsmannanna
sem besta. Hins vegar geta siða-
reglurnar auðvitað ekki tryggt
siðferðilega breytni, þær eru
einungis viðmiðun.
Hitt atriðið sem ég mun nefna
í sambandi við réttindi lækna
sést í 7. grein Codex Ethicus og
hljóðar svo:
„Það er meginregla að lækni
er frjálst að hlýða samvisku
sinni og sannfæringu. Hann get-
ur, ef lög og úrskurðir bjóða
ekki annað, synjað að fram-
kvæma læknisverk, sem hann
treystir sér ekki til að gera eða
bera ábyrgð á eða hann telur
ástæðulaust eða óþarft." (3)
í þessari grein koma fram tvö
mikilvæg atriði. Læknir er ekki
heilalaus þjónn ríkisins sem
framkvæmir það sem ríkið
fyrirskipar. Ríkið getur einung-
is fyrirskipað honum að gera
það sem er innan ramma lag-
anna en ekki það sem brýtur
gegn sannfæringu hans. Hitt
atriðið er ekki síður mikilvægt
því þar kemur fram að læknir-
inn er ekki tæknimaður sem
framkvæmir hugsunarlaust það
sem sjúklingurinn biður hann
um. Læknar hafa rétt til að fara
eftir samvisku sinni hvað varðar
læknisstörf. Þeir hafa rétt til að
beita faglegu mati á hvaða störf
eru þeim sæmandi sem læknum
og siðferðilegu mati á það
hvaða læknisstörf eru þeim
sæmandi sem siðferðisverum.
Forgangsröðun eða
stefnumörkun
Eins og þið hafið séð í siða-
reglunum hafa læknar siðferði-
legar skyldur við samfélagið þó
auðvitað megi lengi deila um
hverjar þær eru og hvernig þeim
verði best sinnt. Hér ætla ég að
tengja skyldur lækna við þjóðfé-
lagið við umræðu um forgangs-
röðun í heilbrigðiskerfinu. Síð-
ustu árin hefur þjóðinni marg-
sinnis verið sagt að nú sé kreppa
í fjármálum þjóðarinnar og það
þurfi að spara og forgangsraða í
heilbrigðiskerfinu. Margir hafa
tjáð sig um þetta málefni í ræðu
og riti og hefur umfjöllunin
verið misgóð eins og oft vill
verða.
Ég tel að umræðan um for-
gangsröðun í heilbrigðiskerfinu
verði stundum ómarkviss og
sundurleit því að fólki hættir til
að skilgreina ekki nákvæmlega
hvaða hluta forgangsröðunar-
innar það er að tala um en um-
ræðan og rökin eru ekki endi-
lega þau sömu fyrir allar „gerð-
ir“ forgangsröðunar. Til að
auðvelda skynsamlega umræðu
um forgangsröðun má líta svo á
að hún fari fram á nokkrum
þrepum, það er forgangsröðun í
meðferð tiltekinna einstak-
linga, forgangsröðun innan
landsvæðis eða stofnana og
forgangsröðun fyrir þjóðina
alla**. Þessi þrep eru auðvitað
tengd innbyrðis og geta vissu-
lega haft töluverð áhrif hvert á
annað***.
** í ritstjórnargrein Torfa Magnússon-
ar í Læknablaðinu í október 1995 (bls
704-6) skiptir hann forgangsrööun í
fjóra flokka þar sem fjóröi flokkur-
inn (sem ég nefni ekki) varöar fjárlög
landsins og skiptingu milli hinna
ýmsu málaflokka. Með þessu bendir
hann réttilega á að Alþingi ákveöur
meö fjárlagafrumvarpi hvers árs
hversu miklu er eytt til heilbrigöis-
þjónustunnar.
*** Ákvöröun um mjög dýra meðferð
fyrir einn einstakling getur minnkað
þaö fjármagn sem hægt er aö eyða í
meðferð annarra sjúklinga. Ákvörö-
un um dýrari meðferð fyrir einhvern
sjúklingahóp getur valdiö því aö
minna er til skiptanna fyrir aðra
sjúklingahópa. Einnig getur ákvörð-
un um aö skilgreina ákveöið ástand
sem sjúkdóm haft áhrif á þá meðferð
sem einstaklingurinn fær.