Læknablaðið - 15.11.1995, Blaðsíða 13

LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
777
sóknunum gætu kynnt sér þær auðveldlega og
þróað þær áfram. Hann hlaut nóbelsverðlaun-
in fyrir uppgötvun sína árið 1901.
Fyrstu röntgenrannsóknirnar
Menn þekktu ekki eðli geislanna og voru
misvarkárir. Ludwig Zehnder í Freiburg ætlaði
að taka nokkrar myndir af líkama og setja
þannig saman mynd af allri beinagrindinni.
Hann notaði heilbrigðan 14 ára dreng sem
myndefni. Eftir fyrstu myndina, sem var af
brjóstholinu kvartaði drengurinn yfir sviða á
brjóstkassanum og komu þar brunasár. Var
hann í framhaldi af því lagður á spítala, en beið
ekki tjón af. Þetta var fyrsti röntgenbruni sög-
unnar. Zehnder hélt ótrauður áfram og höfuð-
kúpumyndin var af samstarfsmanni hans og var
tökutíminn ein klukkustund.
G. Kaiser (1873-1923) í Vínarborg fram-
kvæmdi fyrstu röntgenrannsóknina í læknis-
fræðilegum tilgangi, og eru röntgenmyndir
hans meðal fyrstu röntgenmyndanna sem tekn-
ar voru. Það var í desember 1895. Fyrsta æða-
rannsóknin var einnig gerð í Austurríki 17. jan-
úar 1896, en það voru E. Haschek og O. Lind-
enthal sem sprautuðu Teichmann’s lausn, sem
aðallega er úr krítarmassa, í slagæðar í aflim-
aðri hendi. Peir sáu æðarnar í miðhöndinni og
fingrunum en gátu ekki greint grunnu æðarnar
frá þeim djúpu.
Fyrstu röntgentækin
Menn fóru fljótlega að reyna að þróa rönt-
gentæki og fyrsta merka uppgötvunin var tæki
sem gerði beina skoðun á líkamanum mögu-
lega, fremur en að mynda hann. Slíku tæki var
fyrst lýst af ítölskum eðlisfræðingi, Enrico Sal-
vioni, í febrúar 1896. Við notkun á þessu tæki
var hægt að vera í herbergi með lýsingu, þar eð
það krafðist ekki myrkvunar. Tæki þetta var
rör með ljómunarskjá í öðrum endanum og opi
fyrir augun í hinum, eins og nokkurs konar
kíkir. Ef röntgengeislum var beint að skjánum
lýstist hann upp og væri röntgenþéttur hlutur
settur milli kíkisins og geislagjafans kom dökk-
ur skuggi á skjáinn. Þetta var upphaf skyggni-
tækninnar, sem fleiri þróuðu síðan.
Thomas A. Edison hafði brennandi áhuga á
þróun vísindanna. Tveimur dögum eftir að
fréttir um uppgötvun Röntgens bárust til
fréttablaða í New York byrjaði hann ásamt
aðstoðarmönnum sínum að vinna með rönt-
gengeisla. Á sýningu í New York í maí 1896
vakti skyggnivinna hans mikla athygli. Aðstoð-
armaður hans, að nafni Dally, sýndi tækið á
hverjum degi. Fólk kom í löngum röðum til að
sjá hendur sínar í skyggningu, einnig höfðu
þeir opinn ljómunarskjá sem menn gengu fram
hjá. Miklu fleira fólk kom en þeir áttu von á.
Aðstoðarmenn Edisons urðu að takast á við
hræðslu, vantrú og kátínu fólksins þegar það
skoðaði líkamshluta sína í skyggningu. Dally
dó átta árum síðar úr brunasárum af völdum
ofgeislunar. Þrátt fyrir það var Edison, eins og
flestir sem unnu við röntgen, ákafur stuðnings-
maður skyggningar. Edison skrifaði í apríl
1896: „Það er engin ástœða til þess að vera að
taka myndir, þegar hægt er að sjá þetta allt í
einni svipan í skyggningu. “
Notkun skyggningar við greiningu
Sá sem fyrstur manna notaði opna skyggni-
skjáinn að staðaldri var Francis Williams frá
Boston, oft kallaður fyrsti ameríski röntgen-
læknirinn. Hann var lyflæknir og heillaðist af
möguleika skyggniskjásins til aðstoðar við
greiningu á hjarta- og lungnasjúkdómum.
Williams skrifaði fyrstu amerísku fræðibókina
um röntgen árið 1901. Hún hét The Roentgen
Rays in Medicine and Surgery. Mágur hans,
William Rollins, þróaði nokkru síðar (1904)
tæki kallað Seehear og var það sambyggt
skyggnitæki og hlustunarpípa. Þetta tæki gerði
mönnum kleift að hlusta á hjartslátt og öndun-
arhljóð meðan horft var á hjarta- og lungna-
hreyfingar.
Rollins var einn þeirra fyrstu sem hugsuðu
um geislavarnir. Hann vann að ýmsum breyt-
ingum til þess að draga úr geislun og var það
ljóst að skyggningin orsakaði mun meiri geisl-
un á sjúkling og lækni en myndataka. Hann
áleit að skyggnitækið yrði að hafa blýgler bak
við skyggniskjáinn, annars væri röntgenlæknir-
inn alveg óvarinn. Auk þess ætti að verja sjúk-
linginn með blýi, nema þau svæði sem rann-
saka ætti. Einnig ætti skoðandinn að nota blý-
grímur með blýgleri fyrir augun, en á þessum
tímum sátu skoðendurnir óvarðir í geislaflóð-
inu handan skyggniskjásins.
Geislun í meðferðarskyni
Árið 1896 voru röntgengeislar notaðir í með-
ferðarskyni í fyrsta sinn. Freund (1868-1943),
sem var húðsjúkdómalæknir í Vínarborg, með-
höndlaði með geislun fimm ára stúlku sem
hafði stóran hærðan fæðingarblett á bakinu.