Læknablaðið - 15.11.1995, Blaðsíða 10

774
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
Merkileg uppgötvun
Þegar rafmagn er látið streyma gegnum
glerpípu eða glerkúlu með mátulega þynntu
lopti í, verður það lýsandi. Slíkar pípur eru
mjög notaðar við efnafræðislegar rannsóknir
(spektralanalysis) og vanalega kenndar við
Geissler nokkurn, þýzkan verkfærasmið. Ef
loptið er þynnt enn þá meira, hættir það aptur
að lýsa, en þar á móti verður glerið sjálft lýs-
andi, einkum beint á mót vírenda þeim, sem
rafmagnsstraumurinn fer um út úr pípunni; or-
sökin er sú, að frá vírnum leggur geisla, sem
ekki lýsa í sjálfu sjer, en gjöra glerið lýsandi,
þar sem þeir falla á það. Geislar þessir eru
nefndir katóðugeislar* og eru þeir frábrugðnir
Ijós- og hitageislum, einkum í því, að segul-
magn hefur áhrif á þá, og að þeir ganga gegn-
um ýmsa hluti, sem ljós kemst eigi í gegnum,
t.d. þunnar málmflögur. Hittorf nokkur, þýzk-
ur náttúrufræðingur, tók fyrstur eptir geislum
þessum, en seinna hafa þeir meðal annars
verið rannsakaðir af enskum náttúrufræðingi,
Crookes að nafni, og eru glerpípur þær eða
glerkúlur, sem þeir myndast í, kenndar við
hann.
Nýlega hefur prófessor RÖNTGEN í
Wúrzburg tekið eptir því, að einkennilega
geisla leggur út frá Crookes kúlum, þegar kat-
óðugeislar myndast í þeim; hvort það eru kat-
óðugeislarnir sjálfir, sem ganga gegnum glerið,
eða nýir geislar, sem koma frá sjálfu glerinu,
þar sem það er lýsandi, er ekki víst. Þeir líkjast
þó katóðugeislum í því, að flestir hlutir eru
miklu gagnfærilegri fyrir þá, en fyrir ljósgeisla,
en ekki lítur út fyrir að segulmagn hafi nein
áhrif á þá; þeir brotna líka miklu minna en
ljósgeislar, en hafa líkar efnafræðislegar verk-
anir, svo að myndir má taka með þeim, eins og
ljósmyndir, að sínu leyti, og það er einmitt
* Þegar rafmagnsstraumur er látinn renna gegnum lopt eöa
lög, er leiðandi sá, sem straumurinn fer inn um, nefndur
anóða (innleið, inngangur, myndað af ana, inn eða upp á
við, og ódós, leið, vegur), en'sá, sem rafmagnið fer út um,
katóða (útleið, útgangur, af katá, út eða niður á við, og
ódós).
Wilhelm Konrad Röntgen.
þessi eiginleiki geislanna, sem gjörir uppgötv-
un þessa svo eptirtektaverða. Af því að menn
hafa ekki enn fundið neitt efni, sem brýtur
þessa Röntgens-geisla að ráði, verða þó ekki
teknar vanalegar ljósmyndir með þeim, heldur
einungis skuggamyndir. Einna mesta eptirtekt
hefur það vakið, að Röntgens-geislar ganga
gegnum líkama manna og dýra, en þó ekki eins
vel gegnurn beinin eins og aðra hluta líkamans;
ef geislarnir eru látnir leggja gegnum mann og
falla á glerflögu, sem er undirbúin öldungis
eins og við vanalega ljósmyndun, þá kemur
skugginn af beinagrindinni fram á glerflög-
unni. Líklegt þykir að uppgötvun þessi geti
orðið læknum að góðu liði við rannsóknir á
beinum manna, en þó einkum til að finna óvið-
komandi hluti í líkamanum, t.a.m. kúlur og
kúlubrot, steinmyndanir eða þvíumlíkt, því
hlutir þessir eru ógagnfærilegri en líkaminn, og
skuggi þeirra kemur þess vegna fram á mynd-
inni. Að öllum líkindum á uppgötvun þessi
mikla framtíð fyrir höndum, en hún er svo ný,
að enn er ekki hægt að sjá fyrir, hverju hún
kemur til leiðar.
N.R.