Læknablaðið - 15.11.1995, Blaðsíða 6

LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81: 770-2
770
Ritstjórnargrein
Röntgen og regindjúpin
Myndin hér til hliðar var merki 50. þings
norrænna röntgenlækna, sem haldið var í
Reykjavík 23.-26. júní 1992. Það er nú merki
Félags íslenskra röntgenlækna.
í kynningarbæklingi þingsins var eftirfarandi
grein gerð fyrir merkinu:
„Myndin setur manninn í öndvegi en skír-
skotar einnig til Platonismans. Hún er þó fyrst
og fremst tákn hinnar sígildu röntgenrann-
sóknar, þar sem sjúklingurinn, í miðju, varpar
skugga á röntgenfilmuna. Hann er umkringdur
öldum, sem hann bæði hleypir í gegnum sig eða
drekkur í sig, endurvarpar eða geislar út frá
sér, sem er táknrænt fyrir nútíma geislagrein-
ingu.
En kannski lætur höfundur myndarinnar
ímyndunaraflið hlaupa hér með sig í gönur, því
myndin er einfaldlega „alheimsk", sýnir þróun
og útþenslu allstaðar í alheiminum. Alla tíð
síðan Mikli hvellur varð, hefur alheimurinn
þanist út frá ofurheitu ástandi, þegar hann var
baðaður í gamma- og röntgengeislum til hins
svellkalda ástands vorra tíma með útvarpsöld-
ur (örbylgjur) í bakgrunni hvert sem augum er
litið, enduróm hita fortíðarinnar.
I árdaga voru aðeins til allra léttustu frum-
efnin, en síðan elduðu stjörnurnar þyngri
frumefni, allt að járni. Jafnt og þétt dreifðist
svo þetta efni út í geiminn í andarslitrum út-
brunninna dauðadæmdra sólna, oft í spreng-
ingum risanýstirna, en þá mynduðust líka enn
þyngri frumefni við þau gífurlegu orkuhvörf.
Ur þessum efniviði mynduðust síðan reiki-
stjörnur, þá líf og að lokum þróuðust vitsmun-
ir, sem hafa dreifst um jörðina.
En innan geislagreiningar hefur einnig átt
sér stað þróun frá þeim tíma, þegar sjúklingar
lágu eingöngu baðaðir röntgengeislum til vorra
daga, þegar þeir liggja líka inni í ofurköldum
segli baðaðir útvarpsöldum.“
Við þessa greinargerð má ýmsu bæta til skýr-
ingar, en aðeins eftirfarandi verður þó nefnt:
Röntgengeislar eru rafsegulöldur með hárri
tíðni, það er þeir eru orkumiklir og samsvara
háum hita. Við nútíma myndgreiningu eru aðr-
ar öldulengdir og raunar aðrar orkubylgjur líka
notaðar, til dæmis útvarps- og úthljóðsöldur.
Því er öldumyndunin ofan úr efra horni mynd-
arinnar líka tákn segul- og ómskoðunar, en þá
myndast endurómur, táknaður með hringöld-
um umhverfis hinn miðlæga sjúkling. Innrauð-
um geislum og gammageislum er og beitt í
geislagreiningu, og endurspeglar hringaldan
því einnig þær rannsóknir.
Hinn lifandi maður í myndinni er settur í
miðju eins og sjúklingurinn á ætíð að vera mið-
lægur sem einstaklingur, þrátt fyrir hinn kalda,
öngvísa og tæknivædda heim læknavísindanna.
Myndin er og skírskotun til hinnar þekktu
hellislíkingar Platons og vekur spurningar um
hvar sannleikurinn liggur. Raunhyggjumenn,
eins og lærisveinn Platons, Aristoteles, finna
hann eins og geisllegir læknar í skuggamynd-
inni, en hughyggjumenn, eins og Platon, sjá
hið eina sanna, LOGOS (orðið) í brennidepli
æðra hægra horns myndarinnar. En kannski
ættu menn að vera oftar í sporum skuggans, og
sjá sannleikann bera við himin, eins og gerðist í
sólmyrkva 1919, þegar vísindamenn sáu ekki
sólina fyrir tunglinu, en staðfestu þá um leið að
geislar stjarnanna sveigðust að sólinni eins og
Einstein hafði spáð með hinni almennu afstæð-
iskenningu aðeins fjórum árum áður. í skugga
mánans birtist þessi sannleikur.
Að lokum á myndin að minna á hugmynd
Forn-Grikkja um smáheim (microcosmos) inn-
an stórheims (macrocosmos), það er manninn
eins og smækkaða mynd alheimsins, hugmynd,
sem hefur gengið eins og rauður þráður í gegn-
um heimspekisögu Vesturlanda. Orð Snorra
Sturlusonar í Snorra-Eddu tjá þessa hugmynd:
„Þat hugsuðu þeir ok undruðust, hví þat myndi
gegna, er jörðin ok dýrin ok fuglarnir höfðu
saman eðli í sumum hlutum ok þó ólík at hætti.