Læknablaðið - 15.03.1999, Síða 18

208
LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
að hættan aukist eftir því sem einhæfni starfa
verður meiri (1-3,12).
Silverstein og samstarfsmenn (16) skil-
greindu endurtekningu á háu stigi þegar vinnu-
ferli er styttra en 30 sekúndur eða inniheldur
síendurteknar hreyfingar að minnsta kosti 50%
af vinnuferlinu. Eitt vinnuferli við afgreiðslu-
kassa er sá tími sem líður frá því að byrjað er að
afgreiða viðskiptavin þar til afgreiðsla næsta
viðskiptavinar hefst. Erfitt er að styðjast við
framangreinda skilgreiningu Silverstein til að
flokka starf við afgreiðslukassa þar sem lengd
vinnuferla og fjöldi endurtekinna hreyfinga í
einu vinnuferli eru breytileg eftir innkaupa-
magni hvers viðskiptavinar og fjölda viðskipta-
vina. Þó má ætla að í verslunum þar sem mikið
er að gera við afgreiðslukassa sé endurtekning á
háu stigi og hætta á óþægindum því meiri.
Rannsókn Lannerstein og Harms-Ringdahl
(17) sýndi að mikil stöðuspenna skapast í háls-
og axlarvöðvum bæði við aflestur vöruverðs
með skanna og við innslátt á hnappaborð. Sam-
felld stöðupenna þessara vöðva gæti skýrt að
hluta til tíð óþægindi í hálsi, herðum og efri
hluta baks sent komu fram í rannsókn okkar hjá
konum sem vinna við afgreiðslukassa. I rann-
sókn Lannerstein og Harms-Ringdahl reyndist
heildarálag á háls- og axlarvöðva meira við
skönnun en við hefðbundinn innslátt. Það var
meðal annars skýrt með því að starfsmenn lyftu
vörunum að jafnaði við aflestur strikamerkinga
að og frá skanna en færðu þær án þess að lyfta
við hefðbundinn innslátt. Einnig var vinnu-
hraði ineiri þegar skannað var, það er fleiri vör-
ur voru handleiknar á tímaeiningu og álag því
meira.
í rannsókn Hinnen og samstarfsmanna (4)
voru óþægindi starfsfólks við afgreiðslukassa
athuguð með tilliti til vinnuaðferða og vinnu-
skipulags. Þeir starfsmenn sem unnu við af-
greiðslukassa með skannaaflestri og áttu þess
ekki kost að vinna til skiptis við önnur störf
höfðu oftar óþægindi í hálsi, herðum og vinstri
handlegg en hinir sem þurftu að slá inn vöru-
verðið á hnappaborði. Það samræmist fyrr-
greindum mælingum á álagi á háls- og axlar-
vöðva þegar unnið er við skanna (17). Meðal
starfsmanna sem unnu við afgreiðslukassa með
skanna en skiptust reglulega á um að vinna
önnur störf voru óþægindi fátíðari en hjá öðr-
um starfsmönnum. Niðurstöður þessara rann-
sókna undirstrika mikilvægi þess að starfs-
menn hafi fjölbreytt verkefni því margt bendir
til að ný tækni hafi aukið álag á starfsmenn (4).
Kostur skannaaflestrar er þó tvímælalaust sá að
það ætti að vera auðveldara að skipuleggja
vinnuna þannig að starfsmenn skiptust á verk-
efnum þar sem þeir þurfa ekki að þekkja verð
hverrar vöru.
Erfitt er að bera niðurstöður okkar um óþæg-
indi frá úlnliðum eða höndum og um dofa í
höndum/fingrum saman við niðurstöður ann-
arra rannsókna á starfsfólki við afgreiðslukassa
þar sem spurt hefur verið á annan hátt. I rann-
sókn Margolis og Kraus (1) þar sem spurt var
um ýmis einkenni frá úlnliðum og höndum
reyndist stór hluti þátttakenda eða 62,5% hafa
einkenni frá þessu svæði sem gátu bent til heil-
kenna miðtaugarþvingunar (carpal tunnel syn-
drome). I mörgum rannsóknum er þó algengi
óþæginda frá úlnliðum og höndum mun lægra
og svipað því sem var í okkar rannsókn (4,6,7).
Konur sem unnu standandi við afgreiðslu-
kassa höfðu oftar óþægindi í hnjám og ökklum
en hinar sem gátu setið við vinnuna og sam-
ræmist það niðurstöðum rannsókna frá löndum
þar sem algengt er að starfsmenn við kassa
standi við vinnuna, til dæmis í Bandaríkjunum
(2,9). í áðumefndri rannsókn Lannerstein og
Harms-Ringdahl á vöðvavinnu í hálsi og herð-
um mældist álag meira þegar unnið var sitjandi
en standandi (17). Svipaðar niðurstöður er að
finna í nýrri breskri rannsókn (7) en í henni
mældist bæði álag á vöðva og liði í öxlum
meira þegar unnið var sitjandi. Rannsókn okkar
sýndi hins vegar hærri tíðni óþæginda í hálsi,
herðum og úlnliðum hjá þeim sem unnu stand-
andi við afgreiðslukassana. I eftirlitsátaki því
sem gert var í matvöruverslunum kom í ljós að
í þeim verslunum þar sem starfsmenn unnu ein-
göngu standandi voru ekki færibönd sem fluttu
vörurnar að og frá starfsmönnum að einni
verslun undanskilinni (15). Oþægindi í hálsi,
herðum og úlnliðum hjá þeim sem unnu stand-
andi geta því mun fremur skýrst af því að
starfsmenn þurftu að handfæra, það er að
draga, ýta og/eða lyfta öllum vörum milli borð-
hluta, heldur en því að vinnan hafi verið unnin
standandi.
Starf við afgreiðslukassa virtist í þessari
rannsókn vernda starfsmenn fyrir óþægindum í
mjöðmum. Það gæti verið vegna þess að flestir
starfsmenn höfðu aðstöðu til að sitja eða standa
til skiptis og notuðu sér þann möguleika sem
dregur úr álagi á mjaðmir.
Starfsaldur kvenna sem unnu við afgreiðslu-