Læknablaðið - 15.06.1999, Blaðsíða 7

LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85: 507-9
507
Ritstjórnargrein
Meðferð slags, morgunn nýs dags
Slag eða heilaslag (stroke) er algengur sjúk-
dómur og ætla má að að minnsta kosti 700 ís-
lendingar fái slag árlega og vænta má fjölgunar
tilfella á næstu árum þegar elsti hluti þjóðarinn-
ar stækkar. Slag er þriðja algengasta dánaror-
sökin á Vesturlöndum og algengasta orsök fötl-
unar fullorðinna. Langtímaumönnun á hjúkr-
unarheimilium er oft nauðsynleg og Bretar telja
að 5% útgjalda sinna vegna heilbrigðismála
tengist umönnun sjúklinga með heilaslag.
Stjómun áhættuþátta er mikilvægasta aðferð-
in til þess að fyrirbyggja slag, og þeir sterkustu
eru: saga um skammvinna heilablóðþurrð (tran-
sient ischemic attack), hár blóðþrýstingur, gátta-
tif og þekkt segalind í hjarta. Framvörn (pri-
mary prevention) er beitt hjá þeim sem aldrei
hafa fengið slag og er þá meðal annars notuð
blöðflögubæling eða blóðþynning þegar um
þekkta segalind er að ræða. Síðvörn (secondary
prevention) er fyrirbyggjandi meðferð hjá þeim
sem þegar hafa fengið slag, en verulegur hluti
sjúklinganna (1) fær slag í annað eða þriðja
sinn. Meðferðin er sams konar og við frumvöm
en auk þess er hægt að gera aðgerð á hálsslag-
æð (carotid endarterectomy) í völdum tilvikum.
A síðasta áratug hefur komið í ljós að hægt er
að hafa áhrif á batahorfur eftir slag og einkum
eru það þrjár leiðir sem hafa verið farnar. Sega-
leysandi meðferð (2) þar sem tissue plasmino-
gen activator (t-PA) er notað til þess að leysa
upp blóðsega og fækkar meðferðin sjúklingum
með alvarlega fötlun um 30%. Nauðsynlegt er
að gefa lyfið innan þriggja klukkustunda frá
upphafi einkenna og áður þarf að fá tölvusneið-
mynd af höfði til þess að útiloka heilablæðingu.
Þessi meðferð hefur verið notuð í vaxandi mæli
í Bandaríkjunum og þar hefur verið lögð
áhersla á að fræða almenning um fyrstu ein-
kenni slags til þess að sjúklingar leiti fyrr á
sjúkrahús. Við núverandi aðstæður er líklegt að
árlega sé hægt að meðhöndla 10-15 sjúklinga
hér á landi með þessum hætti, sem gæti fjölgað
verulega með aukinni þekkingu almennings á
einkennum slags.
Önnur aðferð byggir á notkun lyfja sem
vernda skemmdan heilavef (neuroprotection)
og takamarka þannig stærð drepsins. Einkum
hafa verið reynd lyf sem hamla gegn örvandi
áhrifum boðefnisins glútamats, sem er losað úr
sködduðum frumum og veldur enn meiri
skemmdum. Lyfin hafa lofað góðu í dýratil-
raunum, en árangur í klínískum rannsóknum
hefur verið óljósari. Aðferðafræði rannsókn-
anna hefur því verið til endurskoðunar og bent
hefur verið á að margar rannsóknir á sjúkling-
um hafa verið tiltölulega litlar (3) og því er
mögulegt að gagnlegum lyfjum hafi verið hafn-
að vegna ófullnægjandi stærðar rannsókna. í
því sambandi er bent á að notkun margra lyfja
við kransæðastíflu byggir á miklu fjölmennari
rannsóknum. Dýratilraunir benda til þess að
verndin eigi fyrst og fremst við um taugafrum-
ur í heilaberki, en ekki dýpri hluta heilans og
heilastofn. Nákvæmara val sjúklinga í rann-
sóknir, byggt á tegundum slags, hefur verið
undirstrikað (4) og lagt til að rannsóknir beinist
að sjúklingum með tiltölulega mikinn skaða á
heilaberki, eins og lokun á miðslagæð heilans
(middle cerebral artery). Fjölþjóðlegar rann-
sóknir á nýjum lyfjum sem vernda taugavef eru
í gangi, meðal annars með þátttöku íslenskra
taugasjúkdómalækna. I þriðja lagi hefur verið
sýnt fram á að sérstakar deildir fyrir sjúklinga
með slag, það er heilaslagdeildir (stroke unit)
hafa aukið batahorfur verulega.
Tvær greinar í þessu hefti Læknablaðsins
fjalla um slag og heilaslagdeildir. Grein Jóns
Hersis Elíassonar og félaga lýsir tiltölulega
lágri dánartíðni hjá slagsjúklingum sem lögðust
inn á Sjúkrahús Reykjavíkur árin 1996 og
1997. Grein Alberts Páls Sigurðssonar fer yfir
þær rannsóknir sem gerðar hafa verið á gagn-
semi heilaslagdeilda á síðustu árum. Hér er um
fjölrannsóknargreiningar (meta-analysis) að
ræða sem staðfesta gagnsemi þessara sérhæfðu
deilda eins og þær eru starfræktar á Norður-
löndum.
Heilaslagdeild byggir á því að öllum slag-
sjúklingum sé sinnt á afmarkaðri sjúkradeild af
sérhæfðu starfsfólki frá innlögn til útskriftar.