Læknablaðið - 15.06.1999, Blaðsíða 84

574
LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
Gömul læknisráð á Þjóðminjasafni
Hallgerður Gísladóttir sagnfræðingur
Sýrubakstrar og smjörsalvi
Ég er að rembast við að
koma saman riti um matar-
hætti þessa dagana og blessa
oft heimildarmenn þjóðhátta-
deildar því að skrif þeirra hafa
reynst mér notadrjúg við þá
iðju. Margir halda því fram að
Tæpitungulaust
Niðurlag
störf við handlækningadeild-
ina að skjaldkirtilsskurðlækn-
ingarnar og þvagfæraskurð-
lækningarnar færðust inn á
yfirráðasvæði hans meðan
Snorri hélt sig í fyrstu við
beinin og lýtalækningar og
færði sig svo yfir í kviðarhols-
skurðlækningar, þótt hann
yfirgæfi aldrei beinin. I þá tíð
skipti hraði verulegu máli við
skurðaðgerðir, vegna ófull-
kominnar svæfingartækni. Var
ekki laust við að hraðanum
fylgdi á stundum nokkur hroð-
virkni, sem birtist helst í gróf-
um örum. Friðrik var hrað-
virkur og það gat stundum
verið erfitt að fylgja honum
eftir, en örin hans voru góð.
Síðar átti greinarhöfundur eft-
ir að læra að hraði við skurð-
aðgerðir byggist á góðum
undirbúningi, góðri þekkingu,
góðri dómgreind og góðu
handbragði.
Svo kom hugmyndin og síð-
ar framkvæmdir við Borgar-
spítalann í Fossvogi sem varð
matur sé besta læknislyfið og
vafalítið er margt til í því Ekki
er þá beinlínis átt við þau not
sem ég ætla að fjalla um hér
og nú, en í svörum við spurn-
ingaskrá þjóðháttadeildar um
mjólkurmat fann ég nokkur
aðalstarfsvettvangur Friðriks
til starfsloka, en þar kom í ljós
að hann var ekki aðeins góður
skurðlæknir heldur li'ka góður
skipuleggjari en skipulags-
hæfileikinn hefur því miður
mátt búa með íslenskum lækn-
um í ríkara mæli. Verði saga
Borgarspítalans einhvern tím-
ann færð í letur mun koma í
ljós hver hlutur Friðriks var í
skipulagningu og uppbygg-
ingu hans en hér er hvorki tími
né rúm til að staldra við þann
þátt í ævistarfi hans.
Því er þetta greinarkorn skrif-
að að níræðisafmæli skurð-
lækna eru sjaldgæf og enn
sjaldgæfara að 90 árin hafi
skilað jafn andlega ernum
skurðlækni þó líkamlegt at-
gervi og skurðtækni hafi látið
nokkuð undan síga fyrir elli
kellingu.
í annan stað finnst mér sér-
stök ástæða til að láta þess í
nokkru getið, að Friðrik og
jafnaldrar hans voru forystu-
sveit í þeim hópi lækna sem
innleiddu nútíma skurðlækn-
ingar á Islandi, meðan ein-
hverjir þeirra eru enn eftir til
að lesa.
læknisráð þar sem sá ágæti
matur kemur við sögu en
lækningin var ekki endilega í
því fólgin að taka hann inn um
munninn, sem þó er venjuleg-
ast með svoleiðis efni.
Af 156 heimildarmönnum
sem svöruðu þessari skrá
könnuðust langflestir við að
smjör væri notað til lækninga,
langoftast með því að sjóða úr
því smyrsl. Mun auðveldara
var að athuga hverjir þekktu
þetta ekki heldur en hitt og
kom í ljós að þeir fáu heimild-
armenn sem ekki vöndust
smyrslagerð úr smjöri á sínum
yngri árum voru frá austan-
verðu Suðurlandi og vestan-
verðu Norðurlandi. Alþekkt
var að sjóða vallhumal saman
við ósaltað smjör til að búa til
græðismyrsl en af þessu voru
þó ýmis afbrigði og oft var
fleira í blöndunni. Hér eru
örfá dæmi um hvemig heim-
ildarmenn tóku til orða um
þetta:
„Það var svo til búið, að
nýtt smjör og blöðin af vall-
humli, áður en hann blómstr-
ar, voru soðin við mjög hægan
hita nokkurn tíma.“
„Smjör og vallhumall, smá-
brytjaður og hreinsaður sett
saman í pott. Soðið þar til
áburðurinn var samfelldur og
þykkur. Smjörið þurfti að vera
nýtt og saltlaust. Þetta var
borið á sár og gréri þá vel. Hét
vallhumalssamsuða.“