Læknablaðið - 15.06.1999, Síða 42

538
LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
Erfitt er að meta áhrif óbeins kostnaðar, þannig
að áhrif beins kostnaðar verða einungis rædd.
Beinum kostnaði má skipta í skammtíma- og
langtímaútgjöld. Skammtímakostnaður ræðst
af útgjöldum vegna meðferðar á sjúkrahúsum.
Stærstu útgjaldaliðirnir eru hjúkrunar- (81%)
og almennur rekstrarkostnaður sjúkrahúsa
(14%). Skammtímakostnaður ræðst því fyrst
og fremst af lengd dvalar. Langtímakostnaður
ræðst af þörf fyrir meðferð síðar meir, en hún
ákvarðast bæði af fjölda og fötlun eftirlifandi
sjúklinga. Þannig má ætla að meðferð heila-
slagdeilda væri hagkvæmari en hefðbundin
meðferð, ef hún dregur úr fötlun án þess að
auka þörf fyrir langtímameðferð og -vistun
(10,35).
Af 18 rannsóknum með slembiúrtaki, voru
niðurstöður 10 að lengd dvalar á heilaslagdeild
væri styttri, en niðurstöður átta að dvölin væri
lengri en á almennum deildum. Þegar allar
rannsóknir eru lagðar saman kemur í ljós að
sjúkrahúsdvöl á heilaslagdeild styttir dvöl um
8% (95% skekkjumörk 3-13%). Reiknað í dög-
um verður styttingin 0,3 dagar (95% skekkju-
mörk -1,8-1,1), sem er ekki marktækt. Þar sem
mismunandi rannsóknir skilgreina legutíma á
mismunandi hátt og vegna töluverðs breyti-
leika í niðurstöðum rannsókna er einungis unnt
að draga takmarkaðar ályktanir af þeim. Hins
vegar virðist ljóst að meðferð á heilaslagdeild-
um lengir ekki legutíma, heldur styttir hann
fremur( 10,35).
Eins og áður var minnst á, minnkar meðferð
heilaslagdeilda bæði fötlun og fjölda sjúklinga
sem þurfa vistun og áframhaldandi meðferð.
Fyrstu niðurstöður einnar rannsóknar benda til
þess að ávinningur meðferðar haldist í að
minnsta kosti fimm ár (30).
Yfirleitt er litið svo á að stofnun nýrrar
deildar muni hafa aukinn kostnað í för með sér.
Þetta á sennilega ekki við um heilaslagdeildir,
þar sem heilaslög eru nú þegar meðhöndluð
innan kostnaðarsamra bráðasjúkrahúsa. Aðal-
ávinningur heilaslagdeilda virðist stafa af
teymisvinnu og skipulagðari meðferð, en ekki
fjölgun meðferðaraðila eða opnun nýrra deilda
(10,35). Ein rannsókn sýndi engan mun á heila-
slag- og hefðbundnum lyflækningadeildum
hvað varðar tímalengd meðferðar hjá einstök-
um starfsgreinum. Meðferð á almennum lyf-
lækningadeildum er hins vegar oftar ósamstillt
og mest áhersla lögð á að sjúklingar nái nægi-
legri starfsgetu þannig að þeir útskrifist fljótt,
en á heilaslagdeild beinist meðferð meira að
sérþörfum sjúklinga (36).
Stærð heilaslagdeilda
1 flestum rannsóknum heilaslagdeilda var
fjöldi rúma 6-15 en í sumum um 30. Þegar
fjöldi rúma fer yfir 15 getur meðferð reynst
erfið. Fjöldi innlagna er ekki stöðugur árið um
kring, heldur breytilegur með flestar innlagnir
á veturna. A 15 rúma heilaslagdeild sem árlega
leggur inn 200-250 sjúklinga með heilaslög,
getur fiöldi sjúklinga á hverjum tíma verið frá
níu til 35 (10,35).
Hvernig á að meðhöndla heilaslög á
íslandi?
Á mynd 7 er að finna yfirlit yfir meðferð
heilaslaga. Góð, fyrirbyggjandi meðferð er for-
senda þess að minnka byrði heilaslaga. Sjúk-
lingar með heilaslag eða skammvinna blóð-
þurrð (transient ischemic attack, TIA) þurfa að
fá skjóta greiningu, því það hefur áhrif á með-
ferð og horfur. Á síðustu fimm árum hefur
aðaláhersla færst yfir í bráðamat og meðferð
heilaslaga. Sjúklingum með heilablóðþurrð,
sem koma innan þriggja klukkustunda frá upp-
hafi einkenna þarf að standa til boða t-PA með-
ferð (9,37). Flestir sjúklingar með skammvinna
blóðþurrð þurfa ekki að leggjast inn og margir
sjúklingar með væga fötlun gætu fengið endur-
hæfingu í göngudeild.
Ætla má að 770 íslendingar fái heilaslag ár-
lega (sjá umfjöllun í byrjun greinar). Grensás-
deild Sjúkrahúss Reykjavíkur opnaði heila-
slagdeild (heilablóðfallsdeild) árið 1992. Árið
1996 tók Grensásdeildin við 72% sjúklinga með
heilaslag sem lagðir voru inn á Sjúkrahús
Reykjavíkur (160 sjúklingar) til meðferðar.
Meðallegutími þeirra var 26 dagar (38). Ef
þessar tölur eru notaðar og reiknað er með að %
sjúklinga þurfi endurhæfingu, má búast við að
árlega þurfi að endurhæfa um 580 sjúklinga hér
á landi. Sé sérhver sjúklingur endurhæfður í 26
daga, þarf árlega um 15.000 legurýmisdaga,
sem þýðir að á hverjum tíma er að meðaltali 41
sjúklingur inni á stofnunum. Ef hæfileg stærð
heilaslagdeildar er 15 rúm, þá þyrfti þrjár
heilaslagdeildir á Islandi.
Eins og áður var minnst á hefur það ekki
áhrif á árangur heilaslagdeildar hvort hún veitir
meðferð eftir bráðafasa (það er eftir uppvinnslu
og meðferð bráðra læknisfræðilegra vanda-
mála) eða meðferð bráðafasa og eftir bráða-