Læknablaðið - 15.10.1999, Blaðsíða 29

LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
793
meins kemur því ekki á óvart, en hvort reyk-
ingar skýra útkomuna að öllu leyti skal ósagt
látið. Rannsóknir meðal þeirra sem ekki reykja
hafa sýnt að dánartíðni vegna lungnakrabba-
meins er lægri meðal þeirra sem standa ofar-
lega í þjóðfélagsstiganum en hjá öðrum (7),
þannig að ekki er unnt að slá því föstu að lífs-
venjum hópsins sé eingöngu um að kenna.
Niðurstöðurnar varðandi leghálskrabbamein
eru einnig í samræmi við það sem búast má við
meðal ófaglærðra láglaunakvenna (1,2,4-6,27)
en munurinn á hópnum og öðrum konum var
þó ekki afgerandi. Líklegasta skýringin á þessu
er áhrif skimunar fyrir leghálskrabbameini sem
hófst hérlendis árið 1964 meðal kvenna á
aldrinum 25-69 ára, en frá 1. janúar 1988 hefur
skipuleg leit að krabbameini í leghálsi miðast
við konur á aldrinum 20-69 ára (30). Sam-
kvæmt upplýsingum frá Leitarstöð Krabba-
meinsfélagsins hafa yfir 90% íslenskra kvenna
á fyrrgreindum aldri mætt einhvern tímann í
leghálskrabbameinsleitina á árabilinu 1964-
1995 og bæði nýgengi og dánartíðni hafa lækk-
að til mikilla muna frá upphafi skimunar (30).
Þessi jákvæði árangur skimunar hefur sést ann-
ars staðar (31) og dregið úr nrun þjóðfélags-
hópanna að þessu leyti (4). í Arsskýrslu
Krabbameinsfélagsins 1996 kemur ekki fram
hvort tíðni staðbundins leghálskrabbameins (in
situ) hefur lækkað að sama skapi og nýgengi
ífarandi krabbameins, en í Finnlandi hefur sú
orðið raunin, og mismunurinn hefur haldist á
milli efsta og neðsta þjóðfélagshóps (4).
Brjóstakrabbamein var ekki fátíðara meðal
iðnverkakvennanna en annarra eins og oft
hefur sést meðal ófaglærðra láglaunakvenna
(2,4,27). Erlendar rannsóknir hafa reyndar sýnt
að munurinn á milli þjóðfélagshópa að því er
varðar tíðni brjóstakrabbameins hefur minnkað
(1,5) eða horfið (6) og er minni meðal yngri
kvenna en eldri (5). Meðal margra þátta sem
taldir eru koma við sögu við tilurð brjósta-
krabbameins er aldur móður við fyrstu fæð-
ingu, þannig að það er verndandi gegn brjósta-
krabbameini að ljúka fullri meðgöngu á unga
aldri (32). Ef til vill er barneignamynstur ís-
lenskra kvenna sérstakt að því leyti að munur-
inn á aldri móður við fæðingu fyrsta barnsins
er ekki mikill á milli þjóðfélapshópa eins og
annars staða hefur verið (33). Islenskar konur
hafa verið ungar frumbyrjur. Árið 1975 var
meðalaldur íslenskra mæðra við fyrstu fæðingu
21,8 ár og voru þær yngstu frumbyrjur á Norð-
urlöndum og í þeim Evrópulöndum sem Evr-
ópuráðið átti upplýsingar um frá þeim tíma, ef
frá eru skildar tyrkneskar frumbyrjur sem voru
að meðaltali 20,4 ára þegar þær fæddu sitt
fyrsta barn (34). Tíðni brjóstakrabbameins í
hópnum stuðlar meðal annars að því að krabba-
mein í heild verða ekki færri meðal iðnverka-
kvennanna en annarra.
Niðurstöðurnar varðandi magakrabbamein
er í andstöðu við það sem oft hefur sést, að það
sé algengara í ófaglærðum láglaunahópum (6)
en ber á hinn bóginn saman við niðurstöður hjá
öðrum íslenskum verkakonum (27). Nýgengið
var lægra hjá dönskum iðnverkakonum en há-
skólamenntuðum konum en hærra en hjá skrif-
stofukonum (2). í Finnlandi hefur mynstrið
breyst í þá átt að mismunur þjóðfélagshópanna
hefur jafnast út og nýgengið reyndist hæst hjá
millistéttarkonum (4).
Niðurstöður erlendra rannsókna eru ekki á
einn veg að því er varðar tengsl þjóðfélags-
stöðu og krabbameins í legbol (1,6). Ýmsar
rannsóknir hafa sýnt að legbolskrabbamein er
algengara meðal kvenna sem standa ofarlega í
þjóðfélagsstiganum (2,4,35) en þessi mismun-
ur virðist vera að jafnast út og hverfa (1), eink-
um meðal yngri kvenna (4). Legbolskrabba-
mein tengist á hinn bóginn hormónatöku og því
að eiga engin börn eða fá (35,36). Við höfum
ekki upplýsingar um hormónatöku þessara
kvenna né barneignir í hópnum, en varlegt er
að gera ráð fyrir að meira sé um barnlausar
konur meðal iðnverkakvenna en annarra. Þetta
væri þó fróðlegt að athuga, þar eð það gæti
hugsanlega einnig haft áhrif á tíðni brjósta-
krabbameins, en barnlausum konum hættir
fremur við brjóstakrabbameini en öðrum (32).
Við höfum ekki skýringar á lágu nýgengi-
hlutfalli krabbameins í eggjastokkum í rann-
sóknarhópnum, en erfðir, barnleysi og ófrjó-
semi eru meðal áhættuþátta (36). Krabbamein í
eggjastokkum er meðal þeirra krabbameina
sem er ámóta algengt í öllum þjóðfélagshópum
(2,4). Fyrr á öldinni var það algengara meðal
þeirra kvenna sem stóðu ofarlega í þjóðfélags-
stiganum, en hið sama gildir um það og leg-
bolskrabbamein að saman hefur dregið með
þjóðfélagshópunum að því er þetta varðar (1).
Minnst hefur verið á að tíðni legbolskrabba-
meins og krabbameins í eggjastokkum sé oft
svipuð innan sömu starfshópa sem bendi til
þess að orsakir séu að einhverju leyti þær sömu
(4). Þessi samsvörun sést ekki meðal iðnverka-