Læknablaðið - 15.10.1999, Blaðsíða 79

LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
835
Iðorðasafn lækna 115
Villa í ICD-10
Magni Jónsson, læknir,
sendi tölvupóst snemma í
fyrravetur og vakti athygli á
villu í þýðingunni á alþjóð-
legu sjúkdómaskránni ICD 10.
Hann sagðist hafa rekist á þá
kórvillu að samsetningin syn-
drome of inappropriate se-
cretion of antidiuretic hor-
nione hefði verið þýdd sem
heilkenni ónógrar seytingar
þvagstemmuvaka. Hún kem-
ur fyrir í 4. kafla bókarinnar, á
bls. 157 í undirkafla E22 sem
fjallar um ofstarfsemi (heila)-
dinguls. Villan ætti því að
vera augljós, en hefur þó ekki
náð að vekja örþreyttar heila-
frumur rauðeygðra þýðend-
anna við síðasta yfirlestur.
Samkvæmt læknisfræðiorða-
bók Stedmans felur heilkenn-
ið í sér sífellda seytingu þvag-
stemmuhormóns (ADH) þrátt
fyrir lága osmósuþéttni í sermi
og aukið rými utanfrumu-
vökva. Hugmyndin er sú að sí-
felld framleiðsla hormónsins
undir þessum kringumstæðum
sé óviðeigandi (inappropri-
ate). Orðrétt þýðing er því
heilkenni óviðeigandi seyt-
ingar þvagstemmuvaka.
Nafnorðið stemma er kom-
ið úr forníslensku, talið að
uppruna sagnleitt najhorð, og
samkvæmt íslenskri orðabók
Máls og menningar merkir
það stífla, t.d. í vatni, vatns-
falli. Fræg eru ummæli Þórs í
Snorra Eddu, „A skal að ósi
stemma", er hann stíflaði
þvagrennsli skessunnar „þar
er hann hafði til kastað“.
Seyting
Ábending Magna gefur til-
efni til þess að rifja upp ís-
lenskar þýðingar íðorðasafns
lækna á fræðiheitinu secre-
tion, 1. seyting. 2. seyti, kirtil-
safi, það efni sem seytt er.
íslensk læknisfræðiheiti Guð-
mundar Hannessonar frá 1954
birta reyndar þýðingarnar
bruggun og brugg. Nafnorðið
seyta er talið frá 17. öld og
merkir vceta, vatnslœna. Af
sama toga er hin vel þekkta
sögn að seytla, sem merkir að
vœtla, smáleka. Merkingar
tveggja íslenskra nýyrða,
hvorugkynsnafnorðsins seyti
og sagnarinnar að seyta, ættu
því ekki að vera mönnum sér-
lega framandi. Undirritaður
verður þó að viðurkenna að
hann veitti þessum heitum
heldur litla athygli þar til hann
fór að heyra nemendur sína
nota þau fullum fetum í
tengslum við yfirferð á mein-
semdum í kirtlum og kirtilvef.
Þá loks varð honum ljóst að
um mjög lipur og gegnsæ heiti
er að ræða. Sem dæmi um
samsett fræðiheiti má nefna
að hvpersecretion verður of-
seyting og hyposecretion
verður vanseyting. Fleiri góð
heiti má nefna: seytifruma,
seytikorn, innseyting, út-
seyting, slímseyti, maga-
seyti, seytipípla og seytirás.
Röskun
Árni V. Þórsson, barna-
læknir, hringdi og tjáði
óánægju sína með nokkur
heiti þar sem nafnorðið rösk-
un kemur fyrir sem síðari
hluti í samsetningu. Hegðun-
arröskun og þroskaröskun
gæti hann sætt sig við og túlk-
aði þá heitin þannig að um
væri að ræða röskun (truflun)
á því sem upp væri talið í fyrri
hluta samsetningarinnar, það
er að segja truflun á hegðun
og truflun á þroska.
Hins vegar vand-
aðist málið þegar
kæmi að heitunum
þunglyndisröskun
og kvíðaröskun
því að hann sæi þá fyrir sér
truflun á þunglyndi og truflun
á kvíða! Undirritaður varð að
svara því til að starfshópur sá,
sem vann að þýðingunni á
Greiningar- og tölfræðihand-
bók ameríska geðlæknafé-
lagsins (Læknablaðið 1993,
Fylgirit 23), hefði ákveðið að
nota íslenska orðið röskun
sem þýðingu á enska heitinu
disorder. Úr síðartöldu heit-
unum bæri því að lesa þannig
að annars vegar sé um að ræða
geðröskun (truflun) sem hefur
í för með sér þunglyndi og
hins vegar geðröskun með
kvíða. Á svipaðan hátt skal
fara með túlkun á heitunum
bræðiröskun, geðhæðar-
röskun, geðlægðarröskun,
geðklofaröskun, hugvillu-
röskun, streituröskun og
svefnleysisröskun, en önnur
heiti eins og til dæmis per-
sónuröskun, lyndisröskun
og minnisröskun valda tæp-
ast neinum vandkvæðum.
Orðið röskun kemur sjald-
an fyrir í upprunalegri útgáfu
Iðorðasafns lækna, helst í
skýringum. Enska heitið dis-
order er þar oftast þýtt sem
truflun. Vafalítið hefur geð-
læknunum gengið það til að
vilja ná fram meira hlutleysi í
heitum. Geðröskun er þannig
formlegra, fræðilegra og létt-
bærara en geðbilun eða geð-
truflun. Hvort nokkur maður
getur sætt sig við vanlöngun-
arröskun er svo annað mál.
Jóhann Heiðar Jóhannsson
(netfang: johannhj @rsp.is)