Læknablaðið - 15.10.1999, Blaðsíða 75

LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
831
ekki ef maður les Læknablað-
ið og aðra fjölmiðla að það er
töluvert útbreidd óánægja
meðal vissra hópa en lækna-
samtökin hafa ekki enn að
minnsta kosti brugðist við
þeirri óánægju.
Það má skilja á stefnuyfir-
lýsingu ríkisstjórnarinnar frá
því í vor að það eigi að auka á
markaðstengingu heilbrigðis-
þjónustunnar. Hins vegar hef-
ur aldrei verið ákveðið hvaða
svið hennar eigi að einka-
væða, hvað eigi að vera í
blönduðu rekstrarformi og
hvað eingöngu á vegum hins
opinbera. Þetta hefur þróast
eftir því hvernig staðið hefur á
hjá læknum en læknasamtökin
hafa ekki ályktað um einstak-
ar greinar eða verksvið sem
rétt sé að einkavæða. Gagn-
rýnendur kerfisins hafa bent á
að léttustu og ódýrustu verkin
séu einkavædd sem geri
sjúkrahúsþjónustuna þyngri
og dýrari en ella.“
Uppgjör í Svíþjóð
Eins og áður segir fjallaði
Þorgerður í doktorsritgerð
sinni um breytingar á starfi og
högum sænsku læknastéttar-
innar. Hvernig metur hún
stöðu íslenskra lækna í sam-
anburði við sænska lækna?
„Þegar ég fór að bera þetta
saman eftir heimkomuna
fannst mér staða íslenskra
lækna vera mjög svipuð og
hún var í Svíþjóð fyrir 1970.
Þá var staða lækna mjög mis-
munandi eftir sérgreinum.
Víða var talsverður einka-
rekstur, ekki síst inni á spítöl-
unum þar sem sumir höfðu
aðstöðu og leyfi til að taka
sjúklinga til meðhöndlunar.
Sænski sósíaldemókrataflokk-
urinn hafði um árabil reynt að
breyta þessu ástandi en lækna-
samtökin barist gegn því. Það
var því ekki fyrr en um 1970
að eldri læknar sem nutu góðs
af þessu kerfi voru bornir
ofurliði af yngri læknum sem
bjuggu við allt önnur kjör. Þá
hafði fjölgað mjög í stéttinni
og hagsmunir kynslóðanna
fóru ekki lengur saman. Yngri
kynslóðin tók þá afstöðu að
láta þær breytingar, sem krata-
stjórnin vildi gera, yfir sig
ganga, ekki síst í ljósi þess að
sænska læknafélagið var á
barmi klofnings. Þeir ákváðu
að starfa með stjórnvöldum og
uppskáru stórbætt kjör fyrir
yngri lækna. Kaupið hækkaði
og vinnutíminn varð skap-
legri. A hinn bóginn misstu
eldri og háttsettari læknar
spón úr aski sínum.
Við þetta kerfi hafa sænskir
læknar búið fram á þennan
áratug en síðustu árin hafa
einkennst af mikilli markaðs-
tengingu. Hún er mjög um-
deild en munurinn á því sem
gerist í Svíþjóð og hér er aðal-
lega sá að öll stefnumótun er
skýrari þar. Nú deila menn
hins vegar ákaft um árangur-
inn.
Islensk stjórnsýsla
veikbyggð
í þessu sambandi er rétt að
benda á að íslensk stjórnsýsla
er mjög veik í samanburði við
það sem gerist á Norðurlönd-
um. Fyrir því eru ýmsar
ástæður eins og fræðimenn
hafa verið að benda á upp á
síðkastið, svo sem að hér er
hefð fyrir samsteypustjórnum
og mannaskipti á ráðherra-
stólum tíð, ekki síst í embætti
heilbrigðisráðherra. Það hefur
því skort alla kjölfestu og getu
til að fylgja eftir markaðri
stefnu. Þetta ástand skapar
kjöraðstæður fyrir þrýstihópa
að hafa áhrif og er alls ekki
einskorðað við heilbrigðis-
kerfið.“
Þegar blaðamaður Lækna-
blaðsins hitti Þorgerði að máli
var hún nýkomin af ráðstefnu
í Amsterdam þar sem félags-
fræðingar komu saman til að
ræða um þróun mála í Evrópu.
„Það sem mér fannst at-
hyglisverðast á þeirri ráð-
stefnu var könnun sein breskir
og rússneskir félagsfræðingar
eru að gera í sameiningu á
þróun mála í heilbrigðisþjón-
ustu þessara landa. I báðum
löndum hafa menn verið að
vinda ofan af ríkisrekstri og
opinberri stýringu og niður-
staðan er sú að það er verið að
gera nokkurn veginn sömu
hlutina í þessum ólíku lönd-
um. Þetta sýnir að hér eru
greinilega á ferð alþjóðlegir
hugmyndastraumar. Það er þó
ekki einsýnt um að þetta leiði
til betri kjara eða starfsað-
stæðna lækna. Markaðurinn
getur verið jafnharður hús-
bóndi og ríkisvaldið.
Hvað varðar þessa könnun
mína þá fannst mér athyglis-
vert að bera stöðu fagstétt-
anna saman við það sem er að
gerast í öðrum löndum. Það er
yfirleitt verið að endurskoða
rótgrónar kenningar um sterka
stöðu fagstétta á borð við
lækna, lögfræðinga og presta
og menn eru yfirleitt sammála
um að völd þeirra og áhrif hafi
verið ofmetin. Hér á landi
sýnist mér að það eigi ekki við
um lækna. Þeir hafa sterka
stöðu hér, ekki síst í samspili
sínu við veika stjómsýslu eins
og ég nefndi. Eg held að fá-
mennið hér á landi geri það að
verkum að kenningar sem
gilda í stærri þjóðfélögum eigi
ekki alltaf við hér á landi,“
sagði dr. Þorgerður Einars-
dóttir félagsfræðingur. -ÞH