Sagnir - 01.04.1985, Page 7

MILLI STRÍÐA
setiö. Mörg íbúóarhús, sem byggö voru í
upphafi aldarinnar, setja enn svip sinn á
höfuöstaöinn og má þar til dæmis nefna
hiö reisulega stórhýsi viö Vitatorg, Bjarna-
borg, sem lokiö var viö aö byggja áriö 1902.
Á árunum milli stríöa bjuggu yfirleitt hátt á
annaö hundraö manns í Bjarnaborg. Eins
og aörir landsmenn háöi þetta fólksína lífs-
baráttu í samfélagi, sem tók sífelldum
breytingum í samræmi viö vaxandi gengi
sjávarútvegs. En í sjávarútvegi skiptust á
skin og skúrir líkt og í öörum atvinnugrein-
um. Kreppa og atvinnuleysi fjóröa áratug-
arins áttu ekki síst rætur aö rekja til þeirra
erfiöleika sem útgerö og fiskvinnsla áttu
viö aö glíma vegna sölutregöu og veröfalls
á erlendum mörkuöum. Allt haföi þetta sín
áhrif á lífskjör almennings þótt kreppan
kæmi misjafnlega niöur á fólki. Atvinnu-
leysingjarnir áttu um sárast aö binda en
aörir fundu síöur fyrir áföllunum.
Lífskjör hins almenna borgara voru sam-
ofin pólitískum átökum í landinu. Þau átök
tóku eftir gerö sambandslagasamningsins
1918 æ meira miö af innanlandsmálum og
bagsmunum einstakra stétta. Forsmekkinn
eö hinum nýju áherslum í stjórnmálum
fengu menn áriö 1916 meö stofnun Alþýöu-
flokksins og Framsóknarflokksins. Báöir
skírskotuöu flokkarnir til þeirra breytinga
sem íslenska samfélagiö tók um þessar
enundir, Framsóknarflokkurinn sem fulltrúi
vikjandi bændaþjóöfélags en Alþýöuflokk-
urinn sem málsvari ört vaxandi verkalýös-
stéttar í iönvæddu samfélagi. Frá fyrstu tíö
áttu flokkarnir tveir meö sér margvíslegt
samstarf og á árunum 1934-1938 sátu þeir
1 fyrsta sinn saman í ríkisstjórn. Samvinna
Alþýöuflokksins og Framsóknarflokksins
bar því meöal annars vitni aö ýmsir helstu
iorystumenn verkalýöshreyfingarinnar
töldu hagsmunum hennar best borgiö meö
Því aö standa meö og styöja viö bakiö á
beendastéttinni. Sjálf átti bændastéttin öfl-
u9a málsvara þar sem voru samvinnu-
félögin og heildarsamtök þeirra, SIS. Oft
stóö styr um samvinnuhreyfinguna og var
ekki laust viö aö ýmsum þætti hún bera
sífellt meiri keim af einokunarhring, sem í
skjóli lögverndaöra forréttinda hefti frelsi
manna og frjálst framtak.
Enda þótt stjórnmálin tækju oftastmiö af
því sem sneri beint aö mörlandanum var
efniviöur hinna pólitísku átaka stundum
sóttur út fyrir landsteinana. Svo var til
dæmis á fjóröa áratugnum þegar viösjár
jukust meö þjóöum heims og nasisminn
færöi sig upp á skaftiö. Hér á landi voru
menn ekki fremur en annars staöar á eitt
sáttir um ágæti þeirrar hugmyndafræöi
sem Hitler og lagsbræöur hans leiddu til
öndvegis í Þýskalandi áriö 1933. Margir
Islendingar fordæmdu nasistastjórnina allt
frá upphafi en aörir báru blak af henni
framan af, töldu nasistum þaö ekki síst til
tekna hvernig þeir tóku á boöberum
kommúnismans. Meöal þeirra sem lengi
spöruöu sér hallmæli um Hitler var út-
breiddasta blaö á íslandi, Morgunblaðið.
Fæstir Islendingar voru yfir sig hrifnir af
stjórnarháttum Hitlers í Þýskalandi en þeir
voru fleiri sem dáöust aö rótgróinni þýskri
menningararfleifö. Meöal þeirra fjölmörgu
íslendinga, sem hrifust af þýskri menn-
ingu, varJón Leifs tónskáld. Hann bjó löng-
um í Þýskalandi og samdi tónverk, sem
standa vel fyrir sínu þótt þau hafi átt erf-
itt uppdráttar meöal landa Jóns á sínum
tíma.
Á árunum milli stríöa stigu íslendingar
stórt skref í átt til þeirra samfélagshátta
sem þeir búa nú viö. Meö könnun á þessu
tímabili má fá sérstæöa sýn inn í horfinn
heim en jafnframt eru árin milli stríöa
óþrjótandi uppspretta til skilnings á ýmsu
því sem einkennir nútímasamfélagiö. Viö
skulum nú viröa fyrir okkur örfá brot úr
þjóölífsmynd þessa tíma.
'V&Ce&srrnfr U'wrt+r
SAGNIR 5