Sagnir - 01.04.1985, Qupperneq 16

BJARNABORG
Inn við Vitatorg, í útjaðri Reykjavíkur, var hlaðinn geysi-
stór grunnur árið 1901. Hann vakti mikla athygli bæjar-
búa. Ári seinna reis þarna fyrsta fjölbýlishús landsins,
kennt við smiðinn Bjarna snikkara. Húsið var eins og heil
borg í augum þeirra sem sáu það rísa. Fjöldi leiguíbúða
kom þarna á markaðinn á einu bretti. í manntölum sést
að fjölskyldur víða að, úr öllum þjóðfélagsstéttum, fluttu
inn. Fyrstu árin dvaldist fólkið fremur stutt í húsinu.
Leigjendur komu og fóru og húsið gekk kaupum og söl-
um. Árið 1916, fjórtán árum eftir að húsið var byggt,
keypti Reykjavíkurbær það og leigði fólki í húsnæðis-
hraki. Fólkið sem þá flutti inn, kom til að setjast að; og
margt bjó þar í tugi ára. Daglaunamenn, fiskvinnslu-
konur, sjómenn, lausafólk og iðnaðarmenn voru þar á
meðal. Systur tvær, Magdalena og Margrét Oddsdætur,
fluttu í Bjarnaborg árið 1916, þá sjö og fjögurra ára gaml-
ar og bjuggu þartil ársins 1930. Þærrifjuðu uppæskuárin
í Bjarnaborg og fræddu okkur um mannlíf og lifnaðar-
hætti þar. Af frásögn þeirra má kynnast brekum barn-
anna og daglegu amstri fullorðna fólksins, sem setti svip
á þessa miklu byggingu sem iðaði af lífi.
Meistarastykki
Bjarna snikkara
Bjarni Jónsson snikkari, timbur-
kaupmaður, fátækrafulltrúi og
dannebrogsmaður, var afar af-
kastamikill húsasmiður. Talið er að
hagn hafi byggt að minnsta kosti
140 hús, flest í Reykjavík. Bjarni
náði efnum á skömmum tíma eftir
að hann fór að byggja yfir fólk, sem
flykktist á mölina úr öllum lands-
hornum. Hann var einn af mörgum í
hinni uppvaxandi iðnaðarmanna-
stétt landsins. Árin 1901-2 rættist
draumur smiðsins, er hann reisti
sér minnisvarða með stórhýsinu
Bjarnaborg, sem hann byggði eftir
eigin teikningu og fyrir eigin reikn-
ing.1 Bjarni leigði íbúðirnar í tvö ár,
eða þangað til hann seldi húsið árið
1904.2
Húsið þótti stórt á þess tíma
mælikvarða. Það var tvær hæðir,
kjallari og ris. Teikning Bjarna var
sérstök og skipulagið frábrugðið
íbúðum eins og við þekkjum í dag.
Sameiginleg notkun var mikil og allt
rými gjörnýtt. Jafnvel stigarnir upp á
efri hæðina voru snarbrattir, svipað-
ir skipsstigum og fór lítið fyrir þeim.
Þeir lágu beint frá útidyrunum upp í
eldhúsið. Húsinu var skipt niður í
nokkurs konar einingar frekar en
íbúðir. Á árunum milli stríða var al-
gengt að ein til tvær fjölskyldur
byggju í hverri íbúð sem var þrjú
herbergi, tvö búr og eitt eldhús. í
risinu voru aðeins leigð stök her-
bergi og til að komast þangað var
farið upp um brattan stiga og lúgu í
hverju eldhúsi á efri hæðinni. Þann-
ig nýttist rýmið sem frekast var unnt.
Það var ekki venja í þá daga að
hafa salerni innandyra og byggði
Bjarni kamrana við norðurenda
hússins. Magdalena og Margrét3
sögðu að krakkarnir hefðu oft verið
dauðhræddir að paufast þangað
með kertaljós í myrkrinu og kuldan-
um á kvöldin.
Bjarnaborg var byggð í útjaðri
bæjarins og því langt að sækja vatn.
Bjarni leysti þann vanda með því að
grafa sérstakan brunn fyrir íbúana
austan við húsið.4 Árið 1909 leysti
vatnsveitan brunninn af hólmi, og
þegar Magdalena og Margrét
mundu fyrst eftir honum var hann að
hluta til samanfallinn og því hættu-
legur börnum. Þess vegna var fyllt
upp í hann.
Þótt Bjarnaborgarbúar hafi notið
þeirrar sérstöðu að fá brunn í hlað-
varpann, sátu þeirviðsamaborð og
aðrir Reykvíkingar varðandi lýs-
ingu. Fyrir tíma rafmagnsins voru
Magdalena M. Oddsdóttir (f. 1909) og Margrét D. Oddsdóttir (f. 1912). Þessar
systur ólust upp í Bjarnaborg og eru heimildamenn okkar um lífiö í húsinu á
uppvaxtarárum sínum þar, 1916-30. Þaareru Reykvíkingar í beinan kventegg i
marga ættlidi.
14 SAGNIR