Sagnir - 01.04.1985, Qupperneq 48

JÓN LEIFS
tónlist sína og kastaði burt öllum
reglum sem hann hafði lært í skól-
anum. Þannig varð til einhverskon-
ar þjóðlegur stíll sem átti að verða
framlag íslands til heimsmenning-
arinnar. Óhætt er að segja að tón-
listin sé svo einstök að enginn vafi
leikur á hver er höfundur hennar.
Dúr- og mollhljómum er kastað fyrir
róða og þessi fræga íslenska fimm-
und verður hljómurinn sem allt
snýst í kringum. Valstaktur, mars-
taktur og allir taktar fara lika fyrir bí
en í staðinn kemur óreglulega
hrynjandin úr rímnalögunum. Yrkis-
efnið var svo auðvitað sótt í íslend-
ingasögurnar og norræna goða-
fræði.
Frægðin
Já, Jón naut talsverðs álits í Þýska-
landi, ekki bara sem stjórnandi,
heldur líka sem tónskáld. Fyrsta
hljómsveitarverk hans var flutt í
Karlsbad árið 1925 og síðan fóru
hjólin að snúast.
Næstu tíu árin flakkaði hann víðs-
vegar um Þýskaland og Evrópu,
stjórnandi eigin verkum og annarra.
Hann var einnig óþreytandi við að
kynna íslenska tónlist erlendis og
troða henni inn á alls konar tónlist-
arhátíðir. Af einhverjum ástæðum
virðist drjúgur hluti íslensku tónlist-
Jón Leifs 1926, efnilegur ungur maöur
sem veit hvaö hann vill og stefnir hátt.
Um þetta leyti var hann búinn aö
koma sér vel fyrir í Þýskalandi sem
stjórnandi, tónskáld og höfundur
tímaritsgreina.
arinnar vera eftir Jón sjálfan. Hvað
kemurtil?
Allt um það. Jón fékk góða dóma
og suma mjög góða. Og það er ekki
á hverjum degi sem íslendingi veit-
ist annar eins heiður og árið 1930
þegar Berlínar Fílharmonían, ein-
hver frægasta hljómsveit í heimi,
hélt tónleika með verkum „tveggja
meistara“, Jóns Leifs og Wagners,
þar sem báðum var gert jafn hátt
undirhöfði.
Flest verk Jóns voru prentuð og
gefin út í Þýskalandi. Útgáfu þessa
studdu fjársterkir menn á íslandi
sem kölluðu sig ,,Félag tónlistar
Jóns Leifs“. Þessar útgáfur eru því
miður ekki fáanlegar lengur því að
næstum allt upplagið brann í loft-
árás árið 1943.
Jón Leifs og útvarpið
Þrátt fyrir alla þessa upphefð
gleymdi Jón ekki íslandi. Árið 1935
var honum boðin staða tónlistar-
stjóra við íslenska Ríkisútvarpið.
Þarna sá hann kjörið tækifæri til
þess að koma íslenskri tónlistar-
menningu á hærra plan og útrýma
allri ómenningu. En hann entist þar
ekki lengi; hann gat ekki lagt það á
sig að vinna fulla vinnuviku. Þegar
útvarpsráð vildi ekki samþykkja
vinnu annanhvern dag, fór Jón að
eyða mestum tíma sínum úti í Viðey
við tónsmíðar. Svo brá hann sér
sem snöggvast til fastalandsins
svona einu sinni í viku, til þess að
skipuleggja þá næstu.
Jón hafði skrifað undir þriggja ára
starfssamning, þannig að ekki var
hægt að reka hann. Eftir eitt ár var
hann látinn minnka við sig, var
kallaður ,,tónlistarráðunautur“ með
þriggja mánaða vinnuskyldu á ári.
Þetta var gott og blessað á pappírn-
um en gallinn var sá að Jón hélt
áfram uppteknum hætti í hina mán-
uðina níu. Hann skrifaði bréf út um
allan heim í nafni útvarpsins þó
hann hefði ekkert umboð til þess.
Þannig var útvarpsráði boðin stór
hljómplötugjöf frá Þýskalandi og
opin tilboð um dagskrárskipti við
þrjátíu lönd, allt í nafni Jóns Leifs og
að ráðinu forspurðu. Það þarf ekki
að taka það fram að starfssamning-
urinn var ekki endurnýjaður.
í stríðinu
Eftir útvarpsævintýrið fór Jón aftur
út til Þýskalands og ætlaði að halda
Ólistfengt kórsöngsgutl
Jón Leifs stóö alltaf fast á sín-
um skodunum enda voru þær
honum sem heilagur sannleik-
ur. Þess vegna var ekkert rúm
fyrir málamiölanir eða snefil af
virðingu fyrir þeim sem voru
svo óheþpnir að vera ósam-
mála honum. Hér kemur eitt
dæmi um ósveigjanlegan mál-
flutning Jóns:
Hið ólistfenga kórsöngsgutl,
sem nú tíðkast stundum, má
minnka og hverfa, af því að
það er hvorki þjóðlegt né
getur talist listrænt í alþjóð-
legum skilningi.
Það mun vera réttara að
taka það fram, að þessar
skoðanir, sem hér var lýst,
eru algerlega ópersónuleg-
ar, algildar og aðeins al-
menns eðlis.
(Lögrétta, 4. júli 1928, bls. 2).
46 SAGNIR