Sagnir - 01.04.1985, Síða 71

EF ÚNGIR MENN ...
Ónýti Dana
Viö byrjum árið 1841, áriö sem Ný
félagsrit komu fyrst út. Þaö þykir
annars ekki minnisstætt ár í sögu
Islands. Börn eru ekki látin muna
þaö (nóg er af árum samt); þaö er
ómerkt af stórviðburðum í sögubók-
um enda viðburðasnautt eins og
flest önnur. En þaö markaði tölu-
verö kaflaskil í lífi íslendings í Kaup-
mannahöfn og vegna þess aö saga
hans er svo samofin sögu íslands á
19. öldinni, markaöi 1841 einnig
svolítil kaflaskil fyrir þjóö hans.
Þetta var áriö sem Jón Sigurðs-
son hóf fyrir alvöru afskipti sín af
stjórnmálum. Hann stóð þá á þrí-
tugu og haföi komið til Hafnar aö
læra málfræði án þess þó aö festa
hugann við þaö nám sérstaklega.
Þess í staö kynnti hann sér sögu
Islands og undirbjó sig þannig undir
stjórnmálabaráttuna og þaö er
óhætt aö segja að hin mikla kunn-
átta, sem hann haföi á málefnum
Islands hafi komiö berlega í Ijós í
fyrstu ritgerð hans í fyrsta tölublaði
Nýrra félagsrita, og alltaf síöan.
í þessari ritgerö, sem ber heitiö
.,Um alþíng á íslandi", skammar
hann Dani ma. fyrir að hafa ekki
getað varið ísland á ófriðartímum
og svo sé enn um hans daga. Jón
fjallar um það í löngu máli hversu
nauðsynlegt honum þykir aö hafa
innlent fulltrúaþing í landinu og telur
átta röksemdir máli sínu til stuön-
ings. Þaö er í hinni fimmtu sem hann
kemur aö ónýti Dana í varnarmál-
urn. Hann segir:
Ef aö eitt land á aö vera ööru háö
aö öllu leyti, þá á það að minnsta
kosti skilið að því sé veitt sú vernd
og forsvar á móti öðrum, sem
hver þegn á aö stjórninni. Þegar
stjórnin sér ekki fyrir vernd lífs og
eigna og réttinda þegna sinna, þá
er hún ónýt stjórn, því hún gjörir
ekki þaö sem henni er ætlað.2
Nú er ekki hægt aö sjá af þessu
að Jón hafi haft stórkostlegar
ahyggjur af varnarleysi landsins í
sjálfu sér. Ástæðan fyrir því aö hann
nefnir það yfirleitt er sú aö það er eitt
af vopnum hans í baráttunni fyrir
pólitískri sjálfsstjórn. Þess vegna er
ekki hægt aö taka fullt mark á þess-
ari gagnrýni Jóns á Dani. Honum er
aö sjálfsögðu meira í mun aö fá inn-
lent þing en að hér fyllist allt af
dönskum hermönnum, sem ein-
ungis myndu herða tök konungs á
íslandi. Hann treystir heldur ekki
Dönum og segir aö valt sé fyrir
ísland aö vænta hjálpar frá þeim ef
ófriö ber aö höndum því að einn
daginn gæti svo farið aö Danir
,,verði meö þeim sem íslandi geta
oröið hættulegastir“.3
Landvarnir
og vopnaburður
Tveimur árum seinnaeða árið 1843
víkur Jón aftur aö vörnum íslands í
málgagni sínu Nýjum félagsritum.
Greinin ber að þessu sinni heitið
,,Um verzlun á íslandi" og er löng,
127 síður, en fimm af þeim helgar
hann varnarmálum. Hann skamm-
ast út í þá framkvæmd að gera þjóö-
ina vopnlausa eftir siðaskiptin og
kennir því um aö flest gengi öfugt í
landinu síöan og þaö yröi visið og
dáðlaust sem strá fyrir vindi.4 Hon-
um þykir þaö enginn kostur á mann-
kyninu aö hver þjóö skuli vera ,,við-
búin til varnar móti annarri, einsog
móti villudýrum"5 en þaö er á hon-
um aö heyra aö þaö sé töluvert
hnignunarmerki aö ekki skulu vera
hér á landi vopnum búin hreysti-
menni.
Því er og varla trúanda, aö blóö
enna fornu kappa sé orðið svo
þunnt í æðum niöja þeirra, sem
nú lifa, aö þeim hitni ekki þegar
þeir hugsa til að land þaö, sem
forfeöur vorir voru búnir til aö
verja með oddi og egg, skuli nú
vera ofurselt hverjum sem hafa
vill, fyrir ræktarleysi, tvídrægni og
ragmennsku margra ættliða, sem
hverr hefir verið öörum ónýtari,
að kalla má, þegar vernda skyldi
gagn landsins og verja réttindi
þess og frelsi.6
Hann segir síöan aö viöbúið sé aö
nokkrir verði á móti vörnum og vilji
heldur ,,láta einn strokumann með
fáeinum þorpurum vaöa ígegnum
heil héruö óhindraðan eins og dæmi
hafa gefizt“7 en vonandi eru þeir þó
færri, segir Jón, sem hugsa á hinn
veginn.
Þá ræöir hann um hentugt fyrir-
komulag varna og því er hægt aö
skipta í þrjá liði. í fyrsta lagi telur Jón
aö ekki þurfi aö óttast aðsóknir af
miklum her í einu, ef svo brynni viö
að ráöist yrði á landið, og því þurfi
aðeins fastar varnir á einstöku stöö-
um, þar sem mestar eignir og flest
fólk er saman komiö. í ööru lagi yröi
aö vera hægt að draga saman flokk
manna á skömmum tíma hvar sem
líklegt væri aö lagt yröi aö landi, en
ef óvinir kæmust á land yröi í þriöja
lagi að vera hægt að reisa þeim far-
artálma ,,og skjóta mætti á þá nær
undan hverjum steini“8 Þetta er í
eina skiptið, sem Jón talar á ein-
hvern hátt um fyrirkomulag varna á
íslandi.
Skorturinn á vopnum og vopn-
færum mönnum fer mjög fyrir
brjóstiö á Jóni og aðdáun hans á því
sem kalla mætti hermennsku í smá-
um stíl til uþpbyggingar þjóðarstolti,
leynir sér ekki. í þessari sömu rit-
gerö hvetur hann unga menn til aö
stofna skotvarnarlið.
Ef úngir menn tæki sig saman um
aö eignast góöar byssur meö
góöum aðbúnaði öðrum, og hverr
keþþtist viö annann aö læra sem
bezt aö skjóta og fara meö byss-
ur... þá virðist mér líkindi til aö
skotvarnarlið mætti komast á fót
svo hæglega, aö menn fyndi
varla til kostnaðarins, og væri þá
hægt að taka til slíkra manna
hvenær sem viö lægi. Þaö er al-
kunnugra enn frá þurfi að segja,
hversu mjög þaö dirfir menn og
hvetur, aö kunna aö fara meö
voþn, og aö sama skapi mundi
þaö lífga þjóöaranda og hug
manna, að vita, að sá liðskostur
SAGNIR 69