Sagnir - 01.04.1985, Síða 79

FRELSI OG FRAMSÓKN
Höfundurinn var Jón Sigurðsson og
var þetta jafnframt í fyrsta sinn sem
hann ritaði um þjóðmál áopinberum
vettvangi.4 Greinin var um verslun-
armál íslendinga og rituð gegn stór-
kaupmanninum P C Knudtzon sem
var umsvifamikill í versluninni á
suðvesturlandi þessi ár, og mikils
metinn borgari í Höfn.
Reyndar hafði Jón Sigurðsson
starfað við verslun Knudtzons í
Reykjavík veturinn 1829-30, við
skriftir og reikningshald, og efalaust
kynnst hag og háttum verslunarinn-
ar vel.5
Stórgrósserinn hafði gripið penna
sinn til að andmæla kvörtunum
íslendinga yfir verslunarlaginu. Jón
tók nú hanskann upp fyrir landa
sína og lýsti ófremdarástandi versl-
unarinnar á íslandi, og hélt fram rétti
landsmanna til aukins frelsis í þeim
efnum. Hann sagði kvartanir lands-
manna ekki vera persónulegt stríð
við kaupmenn, heldur lægju rætur
þeirra dýpra:
Det er Frihandelens kamp mod
Monopolet, det er Frihedens
kamp mod Tvangen, det er
Naturens kamp mod Unaturen.6
Þannig greinir Jón verslunarmálin
árið 1840, undir merkjum þess
frelsisanda sem þá sótti fram.
Og hann fylgdi skoðun sinni fast
eftir með annarri grein í sama blaði
þann 4. og 5. ágúst sama ár. Sú bar
heitið „Bör Islands Handel Fri-
göres“, og undirskriftin var „íslend-
ingr“.7
Þar lýsir hann stefnu sinni nánar
og vitnar til málsháttar sem segir að
verslunin sé þjóðunum það sem
andardrátturinn sé mönnum, og eft-
ir áralanga andarteppu af völdum
tíðarandans og ráðamanna sé nú
vaknaður skilningur á þessum
sannindum. Kominn sé tími til að
hver þjóð fái að anda „saa frit som
Guds frie Natur tillader det“.
Svar Jóns við spurningunni í heiti
greinarinnar er því ótvírætt:
Ja. Island har ret til Handelsfri-
hed, og den er aldeles nödvendig
til dets Udvikling; Danmarks og
Islands konge vil ikke negte Is-
land denne naturlige Ret, thi han
elsker Island .. 6
Þrem árum eftir að Jón Sigurðs-
son lætur þannig til sín heyra í höf-
uðborg íslendinga, birtir hann mikla
ritgerð í þriðja árgangi Nýrra fé-
lagsrita, þar sem hann útlistar
stefnu sína í verslunarmálum og
notar sömu rökin og hann baunaði á
Dani. Við skulum sjá hvað Jón hafði
að færa löndum sínum.
Verslunarfrelsi
í ritgerðinni „Um verslun á íslandi“
sem birtist 1843 gagnrýnir Jón
harðlega þá skipan mála sem var í
gildi um verslun á íslandi. Hann tel-
ur verslunina óhagkvæmari og vör-
ur allar dýrari en vera þyrfti, vegna
þess að allar verslunarleiðir liggi um
Danmörku. Ástandið hefti viðgang
innlendrar verslunarstéttar, því arð-
urinn verði ekki eftir í landinu, heldur
lendi að langmestu leyti í Kaup-
mannahöfn. Niðurstaðan verður
þessi:
Nú þikjumst eg hafa fullsannað,
að ísland hefur rétt til verzlunar-
frelsis; að það þarfnast þess; að
það getur haft þess öll not\ að
reynzlan hefir sýnt gædi þess
bæði á íslandi og annarsstaðar,
og þaraðauki hefi ég leidt rök til
að verslunarfrelsið yrði bæði ís-
landi, Danmörku og kaupmönn-
um sjálfum til einbers gagns, en
einskis skaða.9
Frjáls verslun, óbundin öllum höml-
um misviturra stjórnarherra, það er
vilji Jóns Sigurðssonar. En þegar
verslun eins lands er bundin við
annað eins og verslun íslands og
Danmerkur, þá er það:
móthverft öllu eðli verzlunarinnar,
og allrar menntunar, því þar er
grundvölluð á framför og vel-
gengni mannkynsins að hver býti
öðrum gæðum þeim sem hann
hefir og styðji eptir megni hverr
annan.10
Þegar svo verslunin er frjáls,
kemst á hin hagkvæmasta verka-
skipting, því hver þjóð leitar með
það sem hún hefir aflögu þangað
sem hún getur fengið það sem hún
girnist, eða önnur þjóð tekur að sér
að færa henni það.
Þannig setur Jón Sigurðsson
fram kröfuna um algert verslunar-
frelsi íslendingum til handa. Brátt
kom að því að leið opnaðist til að
knýja á um þessi mál. Alþingi kom
saman í fyrsta sinn árið 1845 og þar
sat Jón Sigurðsson.
Verslunarmál á Alþingi
Á Alþingi barðist Jón Sigurðsson
hvatlega fyrir verslunarfrelsi til
handa íslendingum. Á fyrsta þing-
inu lagði hann fram bænarskrá við-
víkjandi efninu og var framsögu-
maður þeirrar nefndar sem fjallaði
um málið. Samþykkt var að fara
fram á algert verslunarfrelsi allra
þjóða á íslandi, og að leyfð yrði
verslun utan kauptúna, svonefnd
sveitaverslun.11
En Alþingi var aðeins ráðgefandi
SAGNIR 77