Sagnir - 01.06.1994, Síða 7

Upphaf íslandssiglinga Frakka
Það er mörgum annmörkum háð að
áætla upphaf Islandssiglinga Frakka. Bæði
eru heimildir oft fáorðar um þjóðerni
þeirra sem sóttu á Islandsmið og eins er
til í dæminu að þjóðemið sé nokkuð á
reiki. Baskar, Spánverjar og Frakkar virð-
ast allir hafa farið að sækja á Islandsmið
um svipað leyti eða i lok ló.aldar. Þessar
þjóðir hafa efalítið við fyrstu sýn komið
mörlandanum keimlíkt fyrir sjónir og má
ætla að því leynist oft Frakkar meðal
Spánverjanna sem nefndir eru í annálum
við upphaf 17.aldar. Elsta heimildin um
Islandssiglingar Frakka er þó ekki íslensk
heldur frönsk. I Cötes-du-Nord skjala-
safninu í Frakklandi er að finna skjal frá
Beauportklaustri á Bretagne-skaga, ársett
1514.
Þar segir að fiskimönnum sé gert að
greiða skatt til klaustursins af öllum þeim
fiski sem þeir veiði „hvar sem það er, úti
fyrir Bretagneströndum, við Nýfundna-
land, Island eða annars staðar.“' Þetta
kann þó að vera einhverskonar villa því
islenskir annálar þegja þunnu hljóði um
veru Frakka hér við land á ló.öld og eins
er Islands ekki getið oftar á slóðum
Beauportklaustursins allt fram á miðia
19.öld.2
I þeirn heimildum sem hér eru til
hhðsjónar er Frakka fyrst getið í Arbók-
um Espólíns árið 1612 en þar segir svo frá
að hér hafi legið „hvalaskutlarar frá
Gvasconia, Þat er á milli Fracklands oc
Spánar. . . aðrir kalla þá spanska verit
hafa, eða frá Biscaja."3 Þessi færsla er á
rnargan hátt dæmigerð fyrir áður nefnd-
an þjóðemisvanda sem ríkir í heimildum.
Spánverja er getið hér litlu fyrr. Ball-
arárannáll segir frá veru þeirra hér við
land árið 1608.4 í Skarðsárannál er þeirra
getið árið 1613 og sömuleiðis í Sjávar-
borgarannál.5 Hér gæti þó allt eins verið
um sömu skipin að ræða þar sem þess er
getið bæði í Skarðsárannál og Ballarár-
annál að þeir hafi farið með ránshendi og
rænt meðal annars viði en þó getur eins
verið að ránshugur spænskra sjómanna
hafi verið æði keimlíkur.
Baskar korna á svipuðum tínra frarn í
heimildum. í alþingisbókum er getið urn
nialstað Baska andspænis dönskum
stjórnvöldum eftir að þau höfðu látið
gera upptæk tvö skip árið 1613. Árið eftir
konru svo Baskarnir á átta skipunr frá San
Sebastian og sjö frá Frakklandi.6 Hér er
senr sagt nær helnringur Baskanna
franskur.
Að mati Elínar Pálmadóttur eru fyrstu
áreiðanlegu frönsku heinrildirnar um Is-
landssiglingar um útgerðarmanninn Jean
de Clerc frá Dunkerque senr sendi árin
1616-1617 sjö skip til Islands á þorsk-
veiðar. Hann hafði tveinrur árunr fyrr
sent hingað skip á hvalveiðar en upp-
götvað hér nrikla þorskgengd.' Eins er
vert að benda á að í „Fjölnróði" ,kvæði
Jóns Guðmundssonar hins lærða, er getið
um eitt franskt skip árið 1614. Ennfremur
segir Jón frá því að sanra ár hafi 16 haf-
skip nreð frönskunr og spænskunr sjó-
mönnunr komið fyrir Hornstrandir.8
Af ofangreindu nrá sjá að erfitt er að
henda reiður á Islandssiglingar Frakka í
upphafi aldarinnar. Árið 1615 markar á
vissan hátt tímamót í því sanrbandi. Þá
ganga nokkrir skipbrotsnrenn á land á
Vestfjörðum eftir að hafa horft á eftir
skipum sínum í hafið. Veru þeirra hér á
landi lauk svo með því að flestir voru
vegnir í Spánverjavigununr svonefndu.
Þrátt fyrir nafngiftina á þessunr atburði
var fyöldi Frakka meðal þeirra vegnu.
Annáll Frakka á íslandi 1615-
1799
Allt frá árinu 1615 og fram til loka 18.ald-
ar staldra Frakkar hér við nánast árlega.
Oft á tíðunr hefur tilviljun ein ráðið
gerðum þeirra eftir að skip þeirra braut
við landssteina.
Vorið 1615 konru 16 hafskip frönsk og
spönsk til Islands til hvalveiða. Þrjú
þeirra konru til hafnar á Ströndunr á
nriðju sunrri þar sem hafís meinaði þeim
veiðamar.6 Virðast Islendingar hafa flestir
vingast við þá fransk-spönsku en einhver
áhöld eru þó um rán þeirra síðarnefndu.
Eftir að skipin þrjú höfðu brotnað vegna
íss og gáleysis dreifðu unr áttatíu skip-
brotsmenn sér unr Vestfirði.
Jón lærði telur þá hafa farið nreð vin-
skap en annálar bera þeinr flestir illa sög-
una og bera við ránskap og gripdeildunr
þeirra erlendu. Þó höfundur Ballárannáls
neiti ekki ránunum þá er hann þó á ann-
arri skoðun en aðrir annálahöfundar og
telur að „nreð hveiju nróti þeir vom
drepnir, (senr aunrlega var að farið), vil
eg ekki vita eptir nrig annálað liggi.“10
Því alls voru 31 af þessunr skipbrots-
mönnum vegnir af íslenskum, undir for-
ystu Ara Magnússonar í Ogri, víðs vegar
unr Vestfirði en þeir senr eftir lifðu
rændu enskri skútu og konrust í burt."
Árið 1616 fóru síðustu fransk-spönsku
sjónrennirnir, er lifað höfðu af Spánverja-
vígin af landi brott. Þeir höfðu um vet-
urinn dvalist í dönskum húsum á Vatn-
eyri en náðu að stela enskri duggu og að
skilnaði rændu þeir Englendinga úti fyrir
Beruvík.12 Á sanra tínra dvelja hér við
veiðar sjö skip Jean de Clerc eins og get-
ið er hér að franran.
Árið 1626 komu fyrst franskir á
Strandir og drápu tuttugu hvali. Svo segir
í Ballárannál og er að því virðist röng
færsla ef nrarka má atburðina 1615.13
r
„I rúmum sjó. . .“
Tyrkjaránssunrarið 1627 sendu Englend-
ingar tvö herskip til Islands að því er
virðist í þeinr tilgangi að hertaka þau
frönsk skip er hér kynnu að vera. Frakkar
höfðu loksins hafið beina þátttöku í Þrjá-
tíu ára stríðinu senr nú teygði anga sína
allt hingað til lands.14 Við Látrabjarg
náðu þeir ensku í skottið á frönsku hval-
veiðiskipi.l:i I reisubók Jóns Indiafara er
þessu nráli gerð góð skil. Virðist af frá-
sögn mega ráða að ensku kapteinarnir,
sem hann nefnir Húuk og Trille hafi haft
undir höndunr „engelska kóng Jakobs
passa að taka upp á þessa Franska, hvar
senr þeir þá lrittu i rúnrum sjó“ en skip-
stjóri franska hvalveiðiskipsins, senr Jón
nefnir Dominigo, hafi veifað í mót þeim
gönrlum „passa af Dannrerkur kóngi,
Christian 4.“, senr sagði að „hér við land
á hans straumunr hvali að veiða“ nrætti.16
Vildi Donrinigo ineina að hann hafi
allsendis eigi verið staddur „í rúnrunr
sjó“. Svo virðist sem enskir hafi virt þetta
svar að vettugi og hafið þess í stað skot-
hríð á þá frönsku sem gripu þá til þess ráðs
að veijast „uppvindandi þann hvalfisk,
senr við skipið fastur var, upp á skipsins
síðu og létu hann taka við öllunr skotunr
þeirra Engelsku."1'
Sanrkvænrt frásögn Jóns tókst þeinr
ensku að yfirbuga Frakkana að tveinrur
dægmnr liðnunr en þó tókstjóhann Suan,
„þess franska kaptuga bróðir“, að flýja
við sautjánda nrann á báti og Iinnti ekki
ferð sinni fyrr en í bæjarlrlaðinu í Ogri
þar senr þeir hittu fyrir „virðulegan og
velforstandugan höfðingsnrann Ara
SAGNIR 5